mayoz mitoz bölünme

MAYOZ BÖLÜNME

Bütün döllerde kromozom sayısının değişmez kalabilmesi için (sperm ve
yumurtanın birleşmesinden kromozom sayısı iki katına çıkacağından
dolayı) farklı bir hücre bölünmesi gelişmiştir. Mayoz bölünme ismini
alan bu tip bölünmede, kromozom sayısı yarıya indirgenir. Mayoz
bölünmenin sonunda meydana gelen gametler diğer vücut hücrelerinin
aksine n sayıda kromozom taşır (bazı bitkilerde ve bir hücrelilerde
bireyin kendisi yaşantısı boyunca haploid kromozomlu olduğundan mayoz
bölünmeye gerek kalmaz). Normal olarak soma hücrelerinde 2n
kromozomlardan homolog olanlar, boyuna, sinaps dediğimiz aralıklarla
birbirinin yakınında uzanırlar. Bu homolog kromozomların her biri ayrı
bir kutba giderek, yalnız bir tanesinin bir gamete verilmesi sağlanır.
Homolog kromozomlar aynı büyüklüğe ve şekle, keza benzer kalıtsal
faktörlere sahiptir. Gerek yumurta gerekse sperm oluşumu son iki hücre
bölünmesine kadar aynı kurallara göre yürütülür. Daha sonra
spermatogenezis (sperm oluşumu) ve oogenesiz (yumurta oluşumu) farklı
şekilde meydana gelir.
Mayozda da mitoz gibi profaz, metafaz, anafaz ve telofaz diye dört evre
vardır. Bu evreler arada interfaz olmaksızın peş peşe iki kez
gerçekleşir ve sonuçta dört yavru hücre meydana gelir. Mayoz bölünme
ile mitoz bölünme arasındaki en büyük farka profazda rastlanır.
İnterfaz
Bölünmeye hazırlık evresidir. Mitozdaki interfaza benzemekle birlikte
hücrelerin mitozdaki gibi büyüklüklerinin ve hacimlerinin artması
gerçekleşmez.
Profaz-I
Kromozomlar kısalıp kalınlaşmaya başlarken, anadan ve babadan gelen
homolog kromozomlar sinaps halinde ya yan yana parelel uzanırlar ya da
birbirinin üzerine kıvrılırlar. Kısalma sonucunda kromozomlar mitozdaki
gibi görülmeye başlar. Her kromozom iki kromatitten yapıldığından,
homolog kromozomlar dörtlü demetler halinde görülür, bu görünüşe tetrat
denir. Canlının vücudunda homolog kromozom kadar tetrata rastlanılır
(insanda 23 tane). Kromozomların sentromerleri ayrılmamıştır. 4
kromatid için iki sentromer vardır.
Ayrıca mitozdan farklı olarak bu evrede tetratlar arasında parça
değişimi gerçekleşir. Krossing-over denilen bu parça değişimi tür
içinde çeşitliliği sağlar. Bu evrenin sonunda çekirdek zarı
parçalanarak kaybolur.
Metafaz-I
Çekirdek zarının parçalanması sona ermiş, sentrozomlar kutupulara
çekilmiş ve iğ iplikleri ortaya çıkmıştır. Sentromerleri çift olan
tetratlar ekvatoral düzlem üzerine dizilir.
Anafaz-I
Bu evrede tetratlar ikiye ayrılarak kutuplara giderler. Ana ve babadan
gelen kromozomlar rasgele olarak birbirlerinden ayrılırlar
(özelliklerimizin bazılarının anadan bazılarının babadan geçmesinin
nedeni). Bu evrede kromozom sayısı indirgendiğinden kutuplara taşınan
yani oğul hücrelere geçecek olan kromozom sayısı vücut hücrelerinin
kromozom sayısının yarısı kadardır.
Telofaz-I
Hücrenin iki kutbunda bulunan kromozomlar uzayıp incelmeye başlar.
Etraflarında çekirdek zarı oluşur. Sitoplazmanın boğumlanmasıyla da
haploid sayıda kromozoma sahip iki yavru hücre oluşur.
Buraya kadar geçen olaylar mayoz-I olarak adlandırılır. Bundan sonra
mitozdakinin aksine arada interfaz evresi olmaksızın profaz-II'nin
başlamasıyla mayoz-II başlar. Mayoz-II mitoz bölünmenin hemen hemen
aynısıdır. Hücrelerdeki haploid kromozom sayısı korunarak profaz-II,
metafaz-II, anafaz-II ve telofaz-II gerçekleşerek mayoz bölünmenin
sonunda n kromozom sayısına sahip 4 yavru hücre meydana gelir.


MİTOZ BÖLÜNME


MİTOZ BÖLÜNME

Mitoz bölünmenin başlangıcını saptamak olanaksızdır. Fakat hücrede bazı
değişiklikler olur; hücre içeriği jel haline geçer, metabolizma durur,
çekirdeğin hacmi hızla büyür. Kromatid iplikleri belirginleşir ve
boyanmaya başlar. G2 evresinin tamamlanması, kromozomların türlere özgü
şekil ve sayıyı kazanmasıyla mitoz bölünmeye geçilir. Işık
mikroskobunda kromozomlar artık rahatlıkla görülebilir. Bu süre
yaklaşık bir saat sürer. Bu evredeki hücreler küre şeklindedir ve
etrafındaki cisimlere kuvvetle bağlanmamıştır. Mitoz bölünme; profaz,
metafaz, anafaz ve telofaz diye dört evreye ayrılır.

Profaz
Başlangıcında çekirdek içinde ince uzun kromatid iplikleri halinde
görünen kromozomlar, yavaş yavaş helozon şeklinde kıvrılarak
kalınlaşmaya başlar ve görülebilir duruma geçer. kalınlaşma ve kısalma
anafaza kadar devam edebilir. Bu arada eş kromozomlar birbirlerinden
fark edilemeycek kadar sıkıca bağlıdırlar. Bu evrede birbirine
sentromerlerle bağlanmış olarak duran kromozomların her birine kromatid
denir. Sentrozomlar ayrılarak her biri bir kutba gitmeye başlar ve
aralarında iğ iplikleri oluşur. Profazın sonuna doğru iğ iplikleri ile
kromozomlar arasında bağlantı kurulurken, sentrozomlardan hücre zarına
uzanan iğ iplikleri de oluşur ve çekirdek zarı eriyerek kaybolur,
kromozomlar sitoplazma içerisine dağılır.

Metafaz
Kromozomlar çok kere bir çember gibi, bazen de karışık olarak ekvatoral
düzlem üzerinde dizilirler. Genellikle küçük kromozomlar merkezde,
büyükler çevrededir. Diziliş türlere özgü bir özellik gösterir.
Kromozomlar eşit olarak kutuplara çekileceğinden, ortada belirli bir
denge kurulana kadar beklenilir.
Profaz 30-60 dakika sürmesine karşılık, metefaz ancak 2-6 dakika sürer.
her bir kromozomun sentromeri belirgin olarak ikiye bölünür ve
kromatidler tam olarak birbirinden ayrılır.

Anafaz
Ekvatoral düzlemdeki kardeş kromozomlar kutuplara bu evrede taşınırlar.
Kasılma özelliği olan sentrozomların iğ iplikleri sayesinde
kromozomların yarısı bir kutba, diğer yarısı öbür kutba gider.
Kromozomların kutuplara ulaşmasıyla bu evre sona erer.
Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmadığı için kromozomların taşınması
sitoplazma hareketleriyle ve sitoplazma kökenli iğ ipliklerinin
yardımıyla olur. Bu evre de yaklaşık olarak 3-15 dakika sürer.
Telofaz
Kromozomlar daha az boyanmaya başlar. Çekirdek zarı yavaş yavaş oluşur.
Kromozomlar uzayıp incelmeye başlar. Bölünme açısından çekirdek
dinlenmeye geçerken, hücre metabolizması aktif hale geçer.

Bu evrenin oluşumu sürerken bir yandan da sitoplazma boğum yapmaya
başlar. İğ ipliklerine dik olarak boğumlanan sitoplazmanın o bölgede
jel hale geçerek iki oğul hücrenin stoplazmasını ayırdığını ileri süren
görüşlerde vardır. Stoplazmanın boğumlanarak ayrılması sürecine
sitokinez denir. Telofazın başlangıcından iki yeni hücrenin oluştuğu
ana kadar geçen süre 30-60 dakikadır.