Çiçeğin Bölümleri - Çiçeklerin Sınıflandırılması - Çiçeklerin Yararları

Tohumlu
bitkilerin üreme organı olan çiçeğin görevi, aynı bitkinin bütün
özel*liklerini taşıyan yeni bitkilerin gelişeceği to*humları
üretmektir. Bu nedenle, çiçekleri incelerken organın bu temel görevini
hiçbir zaman unutmamak gerekir. Nitekim bazı bitkilerin, örneğin
******çiçeğinin çiçek san*dığımız bölümleri bu anlamda gerçek birer
çiçek değildir; ortada kümelenmiş küçük sarı çiçekleri çevreleyen
parlak kırmızı renkli özel yapraklardır. Bürgü ya da brakte denen ve
ilk bakışta çiçeği andıran bu biçim değiştirmiş yapraklara daha başka
birçok bitkide rast*lanır.
Bir botanikçi gözüyle çiçek, tohum üreti*miyle ilgili bütün organları
içeren karmaşık bir yapıdır; dolayısıyla yalnızca tohumlu bitki*lerin
çiçeği vardır. Nitekim bitkiler âlemi de kabaca çiçekli ve çiçeksiz
bitkiler olarak iki büyük gruba ayrılır. Açıktohumlu bitkilerin çiçeği
çok belirgin olmadığından ve bildiğimiz çiçeklere pek benzemediğinden,
çiçekli bitki*ler dendiğinde daha çok kapalıtohumlular anlaşılır.
Yaprakyosunları, ciğeryosunları, kibritotları, atkuyrukları ve
eğreltiotları ise çiçeksiz bitkilerdir.
Çiçek dendiğinde hemen herkesin aklına kırlarda, çayırlarda, ormanlarda
kendiliğin*den yetişen alımlı kır çiçekleri ya da insan eliyle
yetiştirilen gösterişli bahçe ve saksı çiçekleri gelir. Oysa "çiçek"
terimi yalnızca iri ve renkli taçyaprakları, güzel kokularıyla
tanıdığımız süs çiçeklerini kapsamaz; ilk ba*kışta çiçeksizmiş gibi
gözüken pek çok bitki*nin de çiçekleri vardır. Örneğin çayırları
kaplayan yeşil otların çoğu ve tarlalarda yetiştirilen buğday, arpa
gibi tahıllar da çiçek*li bitkilerdir. Hepsininki badem, kayısı, kiraz
gibi meyve ağaçlarınınki kadar alımlı olma*makla birlikte, bütün
öbür ağaç ve çalılar da çiçek açar. Meşe ağacının pek göze çarpma*yan
küçük, yeşil tırtılları ya da akçaağaçlann minicik sarımsı salkımları
birer çiçektir ve hepsinin görevi tohum üreterek bitkinin soyu*nu
sürdürmesini sağlamaktır.

Bir Çiçeğin Bölümleri

Çiçeğin Bölümleri - Çiçeklerin Sınıflandırılması - Çiçeklerin Yararları Ciceksemasi

Üstte: Bir çiçekli bitki.
Ortada: Tek bir çiçeğin boyuna kesiti.
Altta sağda: Bir çiçeğin başlıca bölümlerinin yerleşimini gösteren şema:
- A Çanak yaprak
- B Taç yaprak
- C Yumurtalık
- D Tohum taslakları
- E Erkek organ (başçık)

Çiçeklerin
çoğu dıştan içe doğru sırasıyla çanak, taç, erkekorganlar ve
dişiorganlar denen dört temel bölümden oluşur. Ama bazı çiçeklerde taç
bölümü yoktur; bazılarında da, örneğin lalede taç ve çanak bölümleri
ayırt edilemeyecek kadar biribirine benzer. Ayrıca çiçeklerin bazısında
erkek organlar, bazısında dişi organ bulunmaz. Kısacası çiçekler,
domates çiçeğindeki gibi yarı yarıya birleşmiş ya da petunyanın huni
biçimindeki çiçeklerinde ol*duğu gibi tümüyle birleşmiş olabilir. Bazı
çiçeklerde taç yaprakların sayısı yalnızca dört ya da beş tane,
bazılarında çok fazladır. Bir çiçeğin bütün taç yaprakları aynı biçimde
ola*bileceği gibi, bazen de birkaçı birleşerek bezelye çiçeklerinde,
aslanağzında ve orkide*lerde görülen "kanat", "dudak" ya da "kele*bek"
gibi özel biçimler alabilir.
En dışta, çanak yaprakların birleşmesiyle oluşan ve gerçekten bir
çanağı andıran çanak bölümü bulunur. Çanak yapraklar genellikle yeşil
renklidir ve çiçek henüz tomurcuk durumundayken içte katlanmış halde
bulunan taç yaprakların çevresini sararak koruyucu bir örtü oluşturur.
Çanak yapraklar yüksükotunda olduğu gibi birleşerek kaynaşmış ya da
düğünçiçeğindeki gibi ayrı ayrı olabilir.
Çanağın içinde taç yaprakların oluşturduğu taç bölümü yer alır. Taç
yapraklar da düğünçiçeğinde olduğu gibi birbirinden ayrı, yapı olarak
birbirinden çok farklıdır. Gene de düğünçiçeği ve yüksükotu gibi tipik
bir çiçek*te bu dört bölüm açıkça görülebilir.
Taç yapraklar genellikle bir çiçeğin en göze çarpan, en renkli
bölümüdür ve birçok kişi çiçekleri taç yapraklarının sayısına, biçimine
ve rengine bakarak tanır. Oysa bazen bu görünüm yanıltıcı olabilir;
örneğin nergislerin dıştaki sarı renkli "taç yaprakları" aslında iyice
irileşmiş, renkli çanak yapraklardır.
Tacın içinde sayıları iki ile birkaç yüz arasında değişebilen erkek
organlar dizilidir. Çiçek tozlarını üreten bu organlar ipçik ya da
telcik denen ince bir sap ile bu sapın tepesin*deki bir başçıktan, yani
çiçek tozu kesesinden oluşur.
Çiçeğin en ortasında meyve yapraklarından (karpellerden) oluşmuş tek ya
da birkaç tane dişi organ bulunur. Her dişi organın en üst bölümünde
bir tepecik, bunun altında tepeci*ği taşıyan bir boyuncuk ve en dipte
tohumtaslaklarını barındıran şişkince bir yumurtalık vardır. Erkek
organlardan gelen çiçek tozları, yüzeyi yapışkan bir sıvıyla kaplı olan
tepeciğe konar, sonra boyuncuk kanalıyla dipteki yu*murtalığa ulaşır.
Bu yapışkan sıvının çok önemli bir işlevi vardır; çünkü çiçek tozları
boyuncuğun altındaki yumurtalığa ulaşmadık*ça buradaki tohum
taslaklarını dölleyemez. Ancak bu dişi ve erkek üreme hücreleri
birleştiğinde tohum taslağı tohuma dönüşür; bu tohum toprağa düşerek
çimlendiğinde de bitkinin küçük bir kopyası olan yeni bir bitki
gelişebilir.
Çiçek tozlarının erkekorgandan dişiorgana taşınmasına tozlaşma denir.
Çiçektozları rüz*gârla, böceklerle, kuşlarla ya da başka hay*vanlarla,
hatta bazı su bitkilerinde suyun akıntısına kapılarak bir çiçekten
öbürüne taşınır.

Tohum Nasıl Oluşur?

Çiçek
tozları tepeciğin üstüne konduktan son*ra büyümeye başlar ve her çiçek
tozu taneciği, yani erkek üreme hücresi kök gibi ince bir borucuk
geliştirerek dişiorganın boyuncuğundan yumurtalığa doğru uzatır. Bu
borucuklardan her birinin içinde iki tane çekirdek vardır. Borucuk
uzayarak yumurtalığa ulaştığında kopar ve içindeki hücre çekirdekleri
serbest kalır. Böylece çekirdeklerden biri yumurta*lıktaki bir tohum
taslağının yumurta hücresiy*le birleşerek tohumu, öbür çekirdek de aynı
tohumtaslağındaki başka bir hücreyle birleşe*rek tohumun çimlenmesi
için gerekli besin deposunu oluşturur. Bu olaya döllenme de*nir. Demek
ki, erkek ve dişi eşey hücrelerinin birleşmesiyle oluşan her tohumda
bir bitki embriyonu ve gelişecek yeni bitkinin kök salıncaya kadar
beslenmesine yetecek ölçüde besin deposu vardır. Bu tohumun üstü
fasulye tanesinde olduğu gibi ince bir zarla ya da kiraz çekirdeğinde
olduğu gibi odunsu ve sert bir kabukla örtülüdür.
Tozlaşma konusunda unutulmaması gere*ken en önemli nokta, her bitkinin
yalnız kendi türünden bir bitkiyi dölleyebileceğidir. Eğer bir bitkinin
çiçek tozları başka türden bir bitkinin örneğin buğdayın çiçek tozları
bir elma ağacının çiçeklerine taşınırsa ağaç elma vermez.
Tohumlar gelişirken, bunları barındıran yumurtalık da değişime
uğrayarak bir meyve*ye dönüşür. Meyve çok çeşitli yöntemlerle
tohumların daha uzak bir alana yayılmasını sağlar; böylece bütün
tohumlar anaç bitkinin dibine düşerek onun besinini bölüşmemiş olur.

Çiçeklerin Sınıflandırılması

Botanikçiler çiçekli bitkileri çiçeklerinin özel*liklerine göre sınıflandırırlar:

Birçenekliler
İkiçenekliler

Aynı
türden birçok bitki çok değişik koşullar altında gelişmesini
sürdürür*se hepsinin gövde ve yaprakları değişik biçim*ler alabilir;
ama çiçeklerindeki temel bölüm*lerin düzenleniş biçimi hep aynı kalır.
Bitkilerin sınıflandırılarak familya, cins ve türlere ayrılmasında
çiçeğin yapısı, yani çeşitli bölümlerinin nasıl bir düzen içinde
yerleştiği çok önemlidir. Oysa çiçeğin rengi ve büyüklü*ğü iklime,
toprağın bileşimine ve öbür çevre koşullarına bağlı olarak
değişebildiği için sı*nıflandırmada fazla önem taşımaz. Bu yüzden
bitkilerin sınıflandırılmasında botanikçilere yardımcı olan en önemli
ayrıntılar çanak yaprakların, taçyaprakların, erkekorganların ve
dişiorganların sayısı ile düzenleniş biçimidir.
Çiçeklerin çiçek sapı üzerindeki konumu da sınıflandırma açısından
önemli özelliklerden biridir; çünkü çiçeklerin yerleşme biçimi he*men
her bitkide değişir. Örneğin menekşe ve nergiste her sapın ucunda tek
bir çiçek açar. Oysa elma ağacı ve hüsnüyusuf gibi bazı bitkilerde
çiçekler sapların tepesinde kümeler halinde bulunur. "Çiçek durumu"
denen bu kümelenmenin değişik biçimleri vardır. Örne*ğin yüksükotu ve
aslanağzı gibi bazı bitkilerin çiçekleri kısa birer sapla ana eksene
bağlana*rak salkımlar oluşturur. Buğdayda ana eksene sapsız bağlanan
çiçekler başak denen sık bir salkım biçimindedir. Maydanoz gibi bazı
bit*kilerde ise çiçekler sapın tepesinde şemsiye biçiminde kümelenir.

Çok
sayıda küçük çiçeğin bir araya gelerekbileşikgiller (Compositae)
familyasında top*lanmıştır. Bu bitkilerde tek bir çiçek gibi görünen
yapı, aynı çiçektablasının üzerinde özel bir düzene göre yerleşmiş
yüzlerce küçük çiçekten oluşan bir çiçekler topluluğudur. Bir papatyayı
yakından incelerseniz, çiçek başı*nın ortasında sarı bir küme,
çevresinde de taçyaprakları andıran beyaz yapraklar görür*sünüz.
Aslında ortadaki yoğun kümede yüz*lerce minicik sarı çiçek bir araya
toplanmıştır; bunlara tüpsü çiçek denir. Tüpsü çiçekleri çevreleyen
beyaz yapraklardan her biri de birer dilsi çiçektir. Bileşikgillerdeki
bu çiçek yapısı tozlaşmayı çok kolaylaştırır. Bir arının tam açılmış
bir papatya çiçeği üzerinde dola*şırken bu minicik çiçekçiklerden pek
çoğunu tozlaştırmaması hemen hemen olanaksızdır.

Çiçeklerin Yararları

Çağımızda
fabrikalarda yapay olarak üretilen kokular giderek doğal çiçek
kokularının yeri*ni almaktaysa da, çiçekler bugün bile parfüm
sanayisinin önemli hammaddeleridir. Lavan*ta, kekik ve biberiye esansı
ile gülyağı büyük ölçüde bu bitkilerin çiçeklerinden elde edilir.
Haşhaştan elde edilen afyon tıpta kullanılan güçlü bir uyuşturucudur.
Safran çiçeklerinden sarı renkli bir boyarmadde elde edilir. Baha*rat
olarak kullanılan tarçın da tropik bir ağacın çiçek tomurcuklarıdır.
Çok değerli bir besin olan balı arılar çiçeklerin balözünden yaparlar.
Alımlı renkleri, görünümleri ve kokularıyla doğayı güzelleştirmeleri
bir yana, eğer çiçekler olmasaydı insanın en önemli besin
kaynaklarından olan meyve ve tohum*lar da olmazdı.

» Avokado (Tanımı, Yararları, Üretimi)
» Okumanın Yararları
» Değişimin Yararları ve Zararları
» Ormanın Önemi ve Yararları
» Alçının Yararları ve Kullanım Alanı