Paralel Evrenler

Paralel Evrenler

Yaşadığınız
hayatta başrolü kim oynuyor. Kimi zaman kendi hayatınızda figüran gibi
hissediyor, 'neden orada değil de burada?' ya da 'niye ben' demekten
alamıyoruz kendimizi. Seçimler başımıza gelecekleri belirliyor. 'Ya
ötekini seçseydim ne olurdu?' düşüncesi yerli yersiz zihni meşgul
edebiliyor. Her karar verme anında çatallanan ve her yeni yönde
eşzamanlı ilerleyebilen bir başka siz düşünün.
Örneğin; bu satırları okumaktan şu anda cayan ve başka bir işe yönelen
bir siz. Bu durumda, yaptıklarınız değişir; çevrenizdekiler, uzam ve
zaman da size göre yeniden tanımlanır. Bu bambaşka bir evren tanımına
giriştir; değişen siz her yeni karar da başka bir küçük evreni inşa
etmektedir. Zamanın işleyiş yönünde belirginleşen koşutluk ayrıca bütün
fizik kuralları ile perçinlenerek işler. Gördüğümüz, duyumsadığımız,
algıladığımız yegâne büyük evrenin yanında, hiç denenmemiş ama
izlenimleri bellekte yer eden ve yaşayan küçük evrenler. Ve biraz sonra
birbirinden bağımsız ama 'paralel' devam eden bu sayısız evrenlerden
geçebildiğinizi, hayata oradan devam edebildiğinizi düşünün.

Bazı dinler ve filozoflar tarafından sıkça tekrarlanan, görülebilir
evrenin ötesinde başka evrenler olduğu savı, insanlık için çok yeni bir
düşünce değil. Havası suyu kimyası fiziği başka kanunlarla perçinlenmiş
evrenler uzun zamandır anlatılıyor. Dinler ve öğretiler tarihi inanması
güç kurallarla inşa edilmiş evren çağrışımları ve tasvirleriyle dolu.
Cennetler, Cehennemler, Olympuslar, Valhallalar ve benzeri alternatif
imgelerin yapı taşını bu dünyadakinden çok farklı maddeler oluşturuyor.

'Paralel evrenler' tanımı ilk kez Amerikalı fizikçi Hugh Everett
tarafından ortaya atıldı. Zaman içinde, kuantum mekaniğinin ilginç, çok
popüler ve bilimsel platformlarda çok tartışılan kuramlarından birisi
oldu. Kimi zaman bağımsız ve farklı, hiçbir şekilde birbiriyle
etkileşime girmeyen, çok sayıda evrenin varlığı öngörüldü. George Mason
Üniversitesi'nden Dr. Robin Hanson gibi bilim adamları ise, paralel
evrenlerin aslında sanılanın aksine birbirlerinden bağımsız olmadığı,
birbirleriyle etkileşimde olduğunu öne sürdü. Evrenlerin birbirleriyle
etkileşime geçtiği hallerde ise, küçük evrenler parçalanıyor ya da
büyüğü tarafından yutuluyordu; örneğin ısının aniden yükselmesi
sonucunda küçük evrenin yanması; dinsel betimlemelerdeki 'kıyamet'i
çağrıştırıyordu.

Kuantum mekaniği; bilim tarihinde 'çift yarık deneyi' olarak bilinen
deneyde, fotonun dalga mı yoksa parçacık mı olduğunu belirleyen şeyin
gözlemcinin bilinci olduğunu söyler. Bir olgunun potansiyel durumdan
işler hale gelmesi ve gerçekleşmesi, katılımcının varlığı ile mümkün
olabilir. Sistemin fiziksel özelliklerinde herhangi bir değişim olmaz,
değişim sadece bu özelliklerin potansiyellik ve güncelliğinde ortaya
çıkar.

Fizikçi Jack Sarfatti'ye göre, gözlemcinin fikri, birçok olguyu
açıklayabilir. Örneğin, bir sıvı veya gazdaki parçacıklar durmadan
ileri geri hareket eder. Ona göre parçacıkların bir oraya bir buraya
çarpmasının asıl nedeni, katılımcıların zihinsel etkinlikleridir.

Teorik fizikçi Roger Penrose, insan bilincinin nesneleri nasıl
etkilediğini şöyle açıklıyor: 'Her gözlemcinin bilinç durumu 'ikiye
ayrılır' kabul edildiğine göre her bir gözlemci iki kez var olacak, her
var oluşunda farklı deneyimler edinecektir, Gerçekte, yalnızca gözlemci
değil, içinde yaşadığı tüm evren, dünyayı her 'ölçmesinde', en az iki
parçaya ayrılır. Böyle bir parçalanma, yalnız gözlemcilerin 'ölçümleri'
nedeniyle değil, genelde kuantum olaylarının makroskopik büyümesi
nedeniyle, tekrar tekrar oluşur ve bu şekilde oluşan evren 'dalları'
çılgınca dal budak salmaya başlar'.
Birden çok olası evrenin öngörülen kümesi, 'çoklu evrenler' adlı bir
teoriyle ifade ediliyor. Çoklu evrenin yapısı her evrenin kendi doğası
ve birbirleri arasında kurulu çeşitli ilgiyle beliriyor.

Çoklu evren tanımı; fizik, felsefe, kurgu ve kısmen bilim kurgu
alanlarında hipotezlerle ifade edilir. İlk defa William James
tarafından kullanılan terim, bilimkurgu yazarı Michael Moorcock
tarafından yaygınlaştırıldı. Aynı tanım çoğu zaman, 'alternatif
evrenler', 'paralel dünyalar', 'paralel evrenler' biçiminde de
kullanılıyor.


Max Tegmark'a göre başka evrenlerin varlığı kozmolojik gözlemlerle
doğrudan ilişkili. Tegmark, kozmik gözlemlerin sunduğu verilerin, başka
evrenlerin varlığını çıkarsama ve tanımlamada biricik yardımcı olduğunu
söylüyor. Bugüne kadar girişilmiş bilimsel tanımlardan paralel evren
düzeyleri adını verdiği bir sınıflama oluşturuyor.

İlk düzey 'açık çokluevren' adıyla anılıyor. Kozmik genişleme ve
evrenin sonsuza yönelimi bu düzeyde bağlayıcı varsayılan oluyor.
Birebir kopyanız sizden ancak Hubble hacimleri kadar ötede yer alabilir.

Andre Linde'nin köpük kuramı ikinci düzeyi oluşturuyor. Bu kabulde
Kaotik genişlemede öteki canlı alanların başka fiziksel sabitleri,
boyut ve parçacık tanımları olabileceği öngörülüyor. Bu düzey ayrıca
Wheeler'ın 'düzenleyici evren' teorisini de kapsıyor.

Hugh Everett 'in 'sayısız dünyalar' kabulü üçüncü düzeyde yer alıyor.
Kuantum mekaniği kuralları çerçevesinde; tıpatıp benzeyen çoklu
evrenler farklı hallerde var olabiliyor. Kuantumun genel kurallarına
sıkı sıkıya bağlı bu kabul paralel evrenlerin en çelişik ifadesi olarak
biliniyor.

Dördüncü düzeyde Tegmark'ın 'mükemmel birlik' kuramı yer alıyor. Öteki matematiksel yapılar başka bir fiziksel kökten eşitlikler verir. Bir bakıma matematiksel doğruluk fiziksel varlığın da delilidir. Bu durum fiziksel alışkanlıkların gözden geçirilmesini, gözlemcinin algısını yeniden inşa etmesini zorunlu kılar. Stephen Hawking'in geliştirdiği M-teorisi" bu düzeyde yer alır. Tegmark'a göre bu noktadan sonra beşinci bir düzeyden bahsedilemez.


"Her Şeyin Teorisi"adıyla da bilinen evren kabulü, "M" harfiyle (magic, mysterious, mother) büyülü, esrarengiz ya da her şeyin, bütün teorilerin anası olarak değerlendiriliyor. Hawking, evrenin varlığını tek bir formülle açıklayacak kuramının henüz tamamlanmadığını, bunun belki de ancak 21. yüzyılın sonuna doğru mümkün olabileceğini belirtiyor. Ancak formül tamamlandığında da Tanrı'nın evren formülüne ulaşmış olacaklarını, bu noktanın da insan aklının nihai zaferi olacağını vurguluyor.

M-Teorisi'ne göre, evren iki boyutlu 'bran'larla kaplı. Bu branlar için üçüncü boyut, bran'ların frizbi plakları gibi, içinde oradan oraya uçtukları ve hiç birbirlerine çarpmayacakları büyüklükte bir "hiperuzay". Hiper ölçekte, "Üç boyutlu kütlecikler" hiç fark edilmeden dört boyutlu bir uzaya, "dört boyutlu kütlecikler" beş boyutlu bir uzaya giriyor. Hawking'e göre "Gözlemleyebildiğimiz evren, belki de hiperuzayda süzülen üç boyutlu bir bran'dan öte bir şey değil. Ve evrenimiz bu uzayın içinde yalnız değil, sürekli yeni evrenler, yeni bran'lar doğuyor.

"kuantum üremesi" denen bu olayda Hawking; kuantum oluşumunu, kaynayan sudaki hava kabarcığı oluşumuna benzetiyor. Bu kabarcıklardan bazıları patlıyor, bazıları da içinde bulunduğumuz evren gibi esneyerek genişliyor.
Hawking, sürekli bir üst boyuta geçen branlar'la ilgili, bu varsayımı biraz daha somutlaştıran hologram örneğini veriyor: 'Hologramlar, iki boyutlu bir yüzeydir ama doğru açıdan bakıldığında, üç boyutlu bir nesnenin görüntüsü fark edilebilir'. Hologram levhasını kırdığınız ve parçalardan herhangi birini ışık altında incelediğiniz zaman, içinde kodlanmış olan üç boyutlu nesnenin yine tamamı görülebilir.
Diğer bir söyleyişle, daha çok boyut içeren bilgiler, daha düşük boyuttaki bir yapının içine kodlanabilir. Öyleyse, üç boyutlu dünyamızda gerçekleşen her şey, aslında daha yüksek boyutlu bir dünya tarafından üretilmiş olabilir. Dahası paralel dünyaların yansımaları gözlemlenebilir. Ve sürüp giden yaşam bu yansımaların sadece biridir.

Hawking'in kuramının, kehanet ve telepati gibi metafizik olduğu sanılan karanlık konuları da aydınlatacağı düşünülüyor. Tıpkı bir hologramda iki boyutlu yüzeyin her noktasında kodlanmış olarak bulunan, üç boyutlu bilgilerin okunması gibi karanlıkta kalan birçok 'beceri' açıklanabilecek.

Yaşamımız, dünyalı olmayan yaratıklar tarafından oynanan bir oyun, bizim de eğlence için. Üretilmiş hologram oyuncular olduğumuzu söylemek oldukça kolaycı bir yaklaşım. Bu yüzden neredeyse paralel evren çağrışımlı bütün eserlerde böylesi bir gönderme şu ya da bu biçimde yapılıyor. Kurgubilim başımıza gelecekleri yaklaşık olarak öngörebilmesi gayet doğal... Ancak kitaplar filmler ve benzeri ürünler; geleceğin hangi yöntemlerle işlerlik kazanacağını önceden haber verdiğinde her zamankinden şaşırtıcı olabiliyor. Bilim açıklayıcı niteliğiyle geçmişin beslediği bütün efsaneleri, mucizeleri ya da karanlık noktaları birer birer anlaşılır kılmak, aydınlatmak için çalışıyor. İnsanlığın eriştiği nihai bilgi ki böyle bir sonuç varsa; filmlerdeki kadar fantastik olmayacağı muhakkak. Çünkü başımıza geldiğinde, her ne kadar kitapların fantasması olsa da bizim 'gerçeğimiz' olacak.