Uyus_Sweeti
Genel Yetkili
Ruh Hali : 
Mesaj Sayısı : 392
Rep Puanı : 11970
Teşekkür Aldı : 11
Kayıt tarihi : 30/10/09
 Nerden : Kocaeli
 Lakap : Hacı
 | Konu: Kömür Nedir? Nasıl Oluşur?  Paz Kas. 01, 2009 1:15 pm | |
| Kömür
"Kömür"
siyah renkli, bazıları ise kahverengi, katmanlaşmış bir tortul kayaç
olan kömür, aslında karbonun katışkılı bir biçimidir. Milyonlarca yıl önce yetişen büyük ve sık ormanların, başka tortul çökellerin altına gömülmesi sonucunda oluş*muştur.
Sanayileşmiş
ülkelerde kömüre duyulan gereksinim oldukça büyüktür, çünkü kömür bugün
hâlâ başlıca ısı ve enerji kaynağıdır. Kokkömürü ve havagazının yanı
sıra, sanayi*de kullanılan pek çok kimyasal madde kö*mürden üretilir.
Dünya kömür rezervlerinin büyük bölümü kuzey yarıkürededir; nitekim,
önde gelen kömür üreticisi ülkeler SSCB, ABD, Çin, Polonya, İngiltere,
Alman De*mokratik Cumhuriyeti, Almanya Federal Cumhuriyeti ve
Hindistan'dır. Kömür güney yarıkürede daha az bulunmakla birlikte,
Gü*ney Afrika, Avustralya ve Yeni Zelanda'daki yataklardan oldukça
büyük miktarlarda kö*mür çıkarılmaktadır. Kuzey Kutup Bölgesinde de
kömür bulunmuştur; kâşif Robert Falcon Scott ise Antarktika'da kömür
yatak*ları keşfetmiştir. Ekvator yakınlarında ise kömüre çok az
rastlanır. Dünyanın çeşitli yerlerinde kömür aramaları sürdürülmektedir
ve son zamanlarda bazı yeni zengin kömür yatakları bulunmuştur. Dünya
toplam kömür üretimi, yılda yaklaşık 3 milyar tondur. Bugün yeraltında
ne kadar kömür kaldığını söylemek pek kolay değildir, ama gene de
birkaç yüzyıl kadar yetecek yatakların bulun*duğu tahmin edilmektedir.
Kömür Nasıl Oluştu
Kömürün
büyük bölümü, günümüzden yakla*şık 340 milyon yıl önce başlayıp
yaklaşık 60 milyon yıl önce sona eren Karbonifer Dönem' de oluşmaya
başladı. Karbonifer
Dönem'den önceki Devoniyen Dönem'de, kuzey yarıkürede büyük dağlar
oluşmuştu. Karbonifer Dönem'de, bu sıra*dağlar havanın etkisiyle
aşınmaya uğradı. Irmak ve yağmur sularınca dağlardan aşağıla*ra taşınan
kumlar ile öteki molozlar, çevrede*ki sığ denizlerin kıyılarında
birikti; böylece buralarda deltalar, bataklıklar, sulak düzlük*ler
oluştu.
Bu
bataklıklarda dev ağaçlardan oluşan sık ve geniş ormanlar yetişti; bu
ağaçların günü*müze kalan yegâne akrabası, "kibritotu" ya da
"kurtpençesi" denen ve atalarına hiç ben*zemeyen minik bitkilerdir. Bu
dev ağaçlar öldüklerinde, çürümekte olan bitkisel madde*lerden oluşan
ıslak bir zeminin içine devrili*yordu. Su, ağaçların çürümesini
yavaşlatıyor, bunun sonucunda da orman alanı turbalık haline geliyordu.
İşte bu turba yatakları, milyonlarca yıl sonra, bugün bizim yaktığımız
kömüre dönüştü. Çoğu yerde geniş bataklık*lar sular altında kaldı,
ormanlar ölüp gitti ve turbalar çamurlara gömüldü. Sonra, gene
dağlardan bölgeye akan ırmaklarca taşınan kumlar çökelmeye başladı. Kum
setleri yükselip su düzeyinin üstüne çıkınca, yeni orman*lar yetişti ve
bu süreç tekrarlandı. Kömür yataklarının bulunduğu alanların üst üste
sıralanmış farklı kayaç katmanlarından oluş*masının nedeni budur.
Çamurlardan
oluşan şeyllerin üzerinde kumtaşları bulunur. Her kumtaşı katmanının
üst kesimleri, bitki kökleriyle doludur ve bu katmanın üzerinde de bir
kömür yatağı ya da damarı yer alır. Sonra bunun üzerinde gene bir şeyi
katmanı görülür. Deniz basmasına uğramış kesimlerde ayrıca, içi deniz
kabuklarıyla dolu ince bir kireçtaşı katmanı da bulu*nur. Bazı kömür
yataklarında birçok kömür damarı vardır; bu damarlar, ağacın yetişme,
çürüme, sular altında kalma ve mille örtülme süreçlerinin, ne kadar sık
tekrarlanmış oldu*ğunu gösterir. Bazı damarlar çok incedir, örneğin
yalnızca 3
santimetredir; bu durum, turba yataklarının çok kısa bir zaman içinde
sular altında kaldığını gösterir. Bazı yerlerde ise 30 metreden daha
kalın damarlara rastla*nır; bu da oluşum sürecinin çok daha uzun bir
zaman dilimi içinde gerçekleşmiş olduğu anla*mına gelir. Hindistan'da
Singrauli kömür havzasındaki damarlardan biri 152 metre
kalınlığındadır; Avustralya'nın Victoria eyale*tinde de 225 metre
kalınlığında bir linyit yatağı bulunmaktadır. Damarlar arasındaki
derinlik de birkaç metreden birkaç yüz metre*ye kadar değişebilir; bu,
turba yataklarının suda ne kader derine gömülmüş olduğuna, çamur ve kum
katmanlarının birikim hızına bağlıdır. 20 metre kalınlığındaki bir
turba yatağı, sonuçta 2 metre kalınlığında bir kö*mür yatağı oluşturur.
Bakterilerce
başlatılan bitkilerin kömürleş*me süreci milyonlarca yıl sürer; Yer'in
iç kesimlerinden kaynaklanan ısının, turbaların üstünde biriken çamur
ve kumun yarattığı basıncın etkisiyle tamamlanır. Katman sıkış*tıkça
içindeki su ve gazlar dışarı kaçar; turba önce linyite (kahverengi
kömür) dönüşür; linyit, genellikle kahverengi, yumuşak, yarı oluşmuş
bir kömürdür. Linyit, daha sonra taşkömürüne dönüşür; madenkömürü de
de*nen siyah renkli taşkömürü en yaygın kullanı*lan kömür türüdür.
Taşkömürü de sonunda en sert ve bileşim bakımından katışıksız kar*bona
yakın kömür türü olan antrasite dönü*şür. Turbadan antrasite kadarki bu
kömürleş*me sürecinin hangi aşamada olduğu, sürecin başlangıcından
bugüne kadar geçen zamanın uzunluğuna ve o bölgenin jeolojik
koşullarına bağlıdır. Bu nedenle turba, linyit, taşkömürü ve antrasit,
birlikte ya da ayrı ayrı yerlerde bulunabilir. Kömür alanı dev bir
peynirli sandviçe benzetilebilir; bu sandviçin peyniri kömür, ekmeği
ise kayaçlardır. Ama bu her zaman düz bir sandviç değildir; bazı
yerleri bükülmüş ya da ezilmiş olabilir. Bunun nede*ni, kömürün oluşum
dönemindeki yerkabuğu hareketleridir. Damar, yüzeye çıkıp havayla temas
ettiği yerlerde aşınmaya uğrar. Kalan
kömürün büyük çoğunluğu, aradaki çukurlarda bulunur. Maden ocakları*nın
açıldığı bu çukur bölgelere kömür havzası denir. Bir kömür damarının
yüzeyde görün*düğü yere mostra ya da çıkma denir. Örneğin, Soma, Muğla ve Elbistan linyit yatakları yüzeydedir ve açık işletme denen bir maden kazı yöntemiyle kazılır. | |
|
