1. GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI
İşletme etkinlikleri içersinde ortaya çıkan her gider maliyetlerle
ilgili değildir. Genel muhasebe içinde yer alan giderlerin maliyetle
olan ilişkilerinin saptanması ve mali¬yetlere geçirilmesi maliyet
muhasebesinin konusudur.
Maliyet muhasebesinin işlem amaçlarından ilkini maliyete giren gider çeşitlerinin sınıflandırılması oluşturmaktadır.
Maliyet muhasebesinin sözü edilen işlevini sağlıklı biçimde
gerçekleştirebilmesi için gider çeşitlerinin maliyetleri kolayca
saptanacak, etkili denetime olanak tanıyacak, her türlü karar verici
gereksinimini somut biçimde karşılayacak bir sınıflandırmaya alın¬ması
gereklidir.
Gider çeşitlerini çeşitli yönlerden sınıflandırmak mümkündür. Bunlardan bazıla¬rı şöyle özetlenebilir.
1.1. Giderlerin Oluşum Şekline Göre Sınıflandırılması
1.1.1. Malzeme Giderleri
Malzeme kavramı hammadde kavramından daha geniş boyutludur. Üretimde harcanan her türlü madde bu kavramın kapsamına gider.
1.1.2. İşçilik Giderleri
Üretimin en önemli giderlerinden işçilik giderleri, muhasebe
kayıtlarında, işçi¬lik, maaş, ücret, prim, tazminat, fazla çalışma
ücreti, tatil ücreti vb. adlar altında görülebi¬lir.
Bunun dışında sigortalı çalışanlara ilişkin işverenin ödediği Sosyal
Sigorta işve¬ren primi de sürekli ve işçilikle organik bağ içinde
oluşundan işçilik giderlerine girmeli¬dir.
Ayrıca işverenin fiilen çalıştığı işletmelerde "girişimci ücreti" nin işçilik gideri sayılması uygun görülebilir.
1.1.3. Sabit Varlıkların Kullanım Giderleri.
işletmelerde bir yıldan daha fazla süre kullanılmak amacıyla elde
edilen varlık¬lara sabit (duran) varlık adı verilmektedir. Sabit
varlıklar, kendi içinde maddi ve maddi olmayan olmak üzere
sınıflandırılabilir. Sözü edilen giderler içinde taşınmazlar, makine
altyapı ve demirbaş amortismanları, kira giderleri yer almaktadır.
Bunun yanı sıra patent, kullanım, üretim izni gibi maddi olmayan
değerlerin amortismanları da bu gider grubu içine konulabilir.
1.1.4.İşletme Dışından Sağlanan Hizmet Giderleri
İşletme etkinliklerinin sürmesinde katkı sağlayan iletişim, onarım,
ulaşım, ve enerji giderlerini bu başlık altında toplamak mümkündür.
1.1.5. Anapara (Sermaye) Giderleri
Anaparanın temininde ortaya çıkan giderler (faiz, komisyon vb.) ile anapara te¬mininde yapılan diğer giderler burada toplanır.
İşletmelerin anaparalarında salt öz sermaye veya öz sermaye, yabancı
sermaye birlikte yer alabilir. Bu durumda öz sermayenin de belirli bir
faiz karşılığı gideri saptan¬malıdır. Aksi halde sözü edilen ana
paranın o işletmede bağlanması ile kaçırılan kazanç olanaklarının
maliyeti saptanamaz.
1.1.6. Risk Karşılama Giderleri
İşletmeler uğraşı alanları teknik yapılan vb. faktörlere bağlı olarak
üretim süre¬cinde, öncesi ve sonrasında çeşitli beklenmeyen durumlarla
karşılaşabilirler (yangın, üre¬tim bozukluğu vb.). Bu durumları sigorta
ve benzeri araçlarla karşılama zorunda kalan işletmeler, doğrudan özel
gider karşılık hesaplan açarak da gider kayıtlan yapabilirler.
1.1.7. Sosyal Giderler
Günümüzde, İşletmeler üretim dışında çeşitli sosyal etkinlikler
göstermektedir¬ler. Çeşitli bağışlar, sergiler, burslar ve diğer kültür
etkinlikleri bu arada sayılabilirler. Bu tür giderlerin maliyet gideri
sayılması halen tanışılan konulardandır.
Öte yandan İşletme içi motivasyonu sağlamak amacıyla çalışanlara
sağlanan çe¬şitli sosyal hak ve yardımlar, sonunda üretimin her yönden
iyileştirilmesi amacı taşıdığı için maliyet gideri sayılabilirler.
Örneğin özel revir veya hastane, okul, kreş, dinlenme, tatil vb. gider
karşılık¬larının sağlanması sosyal giderler içinde gösterilebilir.
1.1.8. Vergi Giderleri
Vergi üretimde faktör olarak kullanılmamasına karşın üretimin çeşitli
aşamala¬rında ürün veya hizmetler üzerinden alındığı için işletmenin
ürettiği ürün veya hizmetle¬rin maliyetini doğrudan etkiler, çeşitli
harç, resim, ve vergiler burada sayılabilir. Vergilerin maliyet gideri
oluşturabilmesi için üretimle ilgili olmaları, işletme etkinlikleriyle
ilgi¬li olmaları zorunludur, işverenlerin özel yaşamlarına ilişkin
vergiler maliyet gideri sayılmazlar.
1.2. Giderlerin İşletme İşlevleri Yönünden Sınıflandırılması
Geniş anlamlı üretim İşlevi İçinde yer alan temin etme (hammadde, araç,
gereç, işgücü temini) dar anlamda üretim, pazarlama, satış, yönelim,
finansman, araştırma ve geliştirme giderleri bu grubu oluşturmaktadır.
Ancak, sayılan bu giderlerin maliyet gideri olup olmadığı çok iyi
incelenmeli, üretimle doğrudan ilişkisi bulunmayan giderler maliyet
içine alınmamalıdır.
Üretilen ürün ve hizmetlere doğrudan yüklenebilen giderler direkt
(doğrudan ) gider olarak kaydedilir. Doğrudan giderleri, direkt
hammadde, direkt işçilik ve özel gi¬derler olmak üzere üç alt bölüme
ayırabiliriz.
Üretilen ürün ve hizmetle doğrudan bir ilişkisi bulunmayan ancak
üretimi ilgi¬lendiren giderler ise endirekt (dolaylı) giderler olarak
kaydedilirler.
Dolaylı maliyet giderleri yer, nitelik ve kavranma güçlüğü nedenleriyle
dolaylı sayılabilir. Onarım giderleri, ustabaşı ücretleriyle doğrudan
gider olsa da miktarı çok kü¬çük olan giderler dolaylı gider olarak
kaydedilir.
1.3. Giderlerin Üretim Miktarıyla İlişkisine Göre Sınıflandırılması
1.3.1. Durağan (sabit) Giderler
Belirli dönemde üretim miktarındaki değişimlerden etkilenmeyen aynı
değerde kalan giderlerdir. Ancak, ele alınan zaman dilimi büyüdükçe
durağan giderlerde değiş¬kenlik görülebilir.
İşletme, talep konusunda üretim potansiyelini artırıcı genişletme
yatırımlarına gittiğinde durağan giderlerde ani bir artış sözkonusu
olabilir (yeni yatırım faktörü alımı, yani iş gücü alımı gibi). Böyle
gelişme gösteren giderlere aşamalı gider adı verilir.
Durağan giderlerin bir özelliği de üretim miktarı arttıkça ürün başına
maliyetler¬deki paylarının azalmasıdır. Bu nedenle büyük yatırımları
gerektiren üretimlerde tam üretim kapasitesinin kullanılmasına
dolayısıyla ürün başı maliyetlerin düşürülmesine ça¬lışılır. Çünkü sözü
edilen yatırımlarda sabit giderler çok yüksektir.
1.3.2. Değişken Giderler
Değişken giderler, değişme biçimlerine göre alt bölümlerine ayrılırlar.
1.3.2.1. Doğrusal Giderler (Proportional)
Doğrudan hammadde ve işçilik giderleri gibi giderler üretim miktarı ile
doğru orantılı olarak artış gösterirler. Böylece, söz konusu giderlerin
ürün başına düşen payları değişmez.
1.3.2.2 Progressif -Degressif Giderler.
Pratikte doğru olarak toplam giderler aslında bir S gelişimi
gösterirler (şekil 5). Durağan giderler düzeyinden başlayan değişen
giderler önce temposu azalan bir artış gösterirler. Optimal noktadan
sonra artan bir artış gösterirler.
1.3.2.3. Regressif Giderler
Üretim miktarı arttıkça regressif giderlerin toplamı azalır. Örneğin
üretim düştükçe ürün birimi başına düşen giderler aşırı yükselebilir.
Satışların düştüğü dönemler reklam giderlerinin artırılışı örnek
verilebilir.
1.3.2.4. Marjinal giderler
Üretime katılan en son birimin getirdiği maliyet yüküne marjinal gider
adı ve¬rilmektedir. Uygulamada, üretime eklenen en son ürün sayısının
gerektirdiği gider mik¬tarı sayıya bölünerek marjinal maliyet bulunur.
1.4. Gider Sınıflandırmalarında Genel İlkeler
Gider sınıflandırılması yapılırken ilk aşamada giderler oluşum şekline
göre ay¬rılmalıdır. Ayrım mümkün olduğunca yalın hesaplar oluşturularak
yapılmalı, bileşik gi¬derlerden kaçınılmalıdır. İkinci aşamada
ayrıntılı şekilde ortaya konan gider hesaplarının üretimle olan
il¬gileri kesinleştirilir. Bunun için doğrudan, dolaylı hesap grupları
oluşturabilirler.
2. ORMAN İŞLETMELERİNİN GİDERLERİ
Orman işletmesinin giderleri çok çeşitlidir. Bunlardan bazıları
doğ¬rudan doğruya işletmedeki faaliyetlerin yürütülmesi için yapılır,
"bazı¬ları ise işletmeye yapılan yatırımlar mâhiyetinde olur. Bu
sonuncular yıllık masraf değil, olağanüstü masraflardır ve isletmenin
mevcudunu ilgilendiren, onu arttıran giderlerdir. Bu iki grup giderleri
birbirinden ayırmak her zaman kolay olmamaktadır. Örneğin, yol yapımı
giderlerim Dieterich devlet işletmeleri için yıllık masraf, halbuki
münferit özel işletme için olağanüstü masraf olarak kabul etmektedir.
Bu demektir ki, Devlet orman isletmelerini bir bütün olarak ve yıllık
müşterek büt¬çelerine konulan yıllık bir masraf olarak düşünmektedir.
Oldukça fazla masrafa mal olacak bir yol tamiri isi de mahiyeti
itibariyle yol yapımı ile yol bakımı gideri arasında yıllık veya
olağanüstü gider durumu arz-eder. Genel olarak makine alımı, yol, bina
vesair tesislerin yapımı için girişilen masraflar münferit
işletmelerde, yapıldığı yılın masrafı ola¬rak gösterilmezler. Bunların
kabul edilen bir yıpranma süresine göre, yıllara isabet eden amortisman
primleri senelik giderler arasında gös¬terilir. Koruma masrafları
yapıldıkları yıla aittirler. Amenajman mas¬rafları ise plân süresi veya
revizyon süresi senelerine bölünür.
Ayrıca bazı giderler sabit bazıları ise proporsiyonel giderlerdir.
Meselâ isletme memurlarının maaş ve ücretleri birinci gruba girer,
hal¬buki hasat masrafları, nakil masrafları istihsalin miktarı ile
orantılı olarak değişir.
İşletmede giderlerle gelirler arasında normal bir münasebetin
bu¬lunmasına dikkat edilmelidir. Zira giderlerin yersiz arttırılması,
derhal veya ileride gelirin azalması sonucunu verir. Her türlü malzeme
ve teç¬hizatın tedariki ve fikrî ve bedenî işgücünün temini, masrafları
meyda¬na getirir. İşletme giderlerini, organik istihsal için yapılan
masraflar (yetiştirme, koruma ve bakım masrafları), mihaniki istihsal
safhasın¬da yapılan masraflar (hasat ve nakil masrafları) olarak
ayırmak da düşünülmüştür.
Devlet Orman İşletmeleri Hesap Plânı ve İzahnamesinde masraf hesaplan
olarak umumî idare masrafları, orman bakım masrafları, istihsal
masrafları, imâl masrafları, nakliyat, istif masrafları ve tahakkukatı,
yardımcı servisler masrafları ve satış masrafları gösterilmekte¬dir. Bu
fasıllar lüzumu kadar raddeleri ihtiva eder. Fasıl ve maddeler ihtiyaca
göre azaltılıp çoğaltılabilir.
Değer hesaplarında gösterilen vs gider bütçesinde masraf grubuna dahil
edilen sabit kıymetleri; binalar, yol, köprü, rampa, iskele, rıhtım ve
istif ızgaraları, dekovil hattı, hava hattı, çeşitli makinalar,
hayvanlar ve diğer motorlu ve motorsuz nakil vasıtaları, telli ve
telsiz telefon, su, elektrik tesisleri, yangın kule ve kulübeleri gibi
tesisler, tomruk ha¬vuzları, su kanalları, yağmurlama tesisleri, arsa
ve arazi, demirbaşlar, kitaplar ve diğer çeşitli sabit kıymetler teşkil
eder. Bunların temini için yapılan masraflar, işletme sermayesine
yapılan ek yatırımlar olup, işletmenin yıllık masraflarından
değillerdir.
Biz burada orman işletmesinin masraflarım hasat masrafları, nakil
masrafları, ağaçlandırma daha geniş ifadesi ile kültür masrafları,
idare masrafları olarak gruplandıracağız.
2.1. Hasat masrafları.
Orman işletmesi ve döner sermayesi yönetmeliğinde istihsal mas¬rafları
adı altında gösterilen masraflar, işletmede mihaniki istihsal
mas¬rafları olup hakikatte kesim masrafları veya daha doğru ve geniş
ifa¬desiyle hasat masraflarıdır. İmalât masrafları ise elde edilen odun
ha¬sılasının bazı hallerde ormanda kısmen işlenmesi için yapılan
masraf¬lardır. Tomrukların yontularak dört köse hale getirilmeleri,
travers imali ve saire gibi. Bunları da mahiyetleri itibariyle hasat
masrafları arasında göstermek mümkündür.
Hasat masraflarına, ağaçların ölçülüp damgalanması, kesilmesi,
dallarından ayrılması, kabuklarının soyulması, standardizasyon
esaslarına göre odun sınıflarına ayrılması, tomrukların, ölçülmeleri,
numa¬ralanmaları, direklerin sınıflara ayrılması, Ölçülmeleri istif
odunlarının hazırlanıp istife alınmaları, yan ürünlerin toplanıp
hazırlanması dahil olmaktadır. İşletme tarafından işçilerin
kullandıkları kesim aletlerinin bakımı için masraf yapılıyorsa bunlar
da hasat masraflarına dahil olur. Hasat masraflarının doğrudan doğruya
odunların satışından elde olunan tahsilattan düşülerek meşçerenin
devreli hesaplarında gösteril-memeleri tavsiye olunmaktadır
(Dieterich). Ancak muhtelif işletmelerde metreküp başına yapılan hasat
masraflarının mukayese edilebilmeleri için, odun sınıflarının
hazırlanması safhasına kadar olan masraflar ayrı ayrı belli
edilmelidir. Ayrıca herhangi bir yıl içerisinde hasat edilip o yıl
satılamayan odunların hasat masraflarının, satıldığı yıl için gider
gös¬terilmesi doğru olacaktır.
Tomruk, direk, sırık ve diğer odunların bölmeden çıkarılmaları ve ilk
depoya kadar nakledilmeleri için yapılan masrafların hasat masraf¬ları
grubuna dahil edilmeleri de mümkündür.
Yılın odun mahsulü hemen meşçere içerisinde, hatta ağaç halinde
satılabileceği gibi, yol kenarına çıkarılıp orada satılması veya satış
de¬posuna kadar nakledilmesi muhtelif memleketlerin ormancılık
tatbika¬tında görülebilen şekillerdir. Devlet orman işletmelerimizde
istihsal edi¬len odunların bizzat işletme tarafından hasad edilmesi ve
bölmeden çı¬karılması seklinin uygulanması, meşçereye ve gençliğe zarar
vermemek, bu işlerde tekniği tatbik etmek, kalifiye işçi kullanabilmek,
kaçakçılığı önlemek gibi bakımlardan tercih edilmektedir. Bu durumda
odunların satış deposuna kadar taşınmaları için yapılan masraflar nakil
masrafı olarak ayrı gösterilmektedir.
Hasat masrafları odunların ölçü ve satış birimine göre yani metre¬küp,
ster, demet, parça adedi gibi birimlere göre hesaplanır. Entansif
işletmelerde bu masraflar, yalnız gövde odunu ve istif odunu için iki
sınıf olarak değil, umumiyetle odunların tabi tutulduğu sınıflama
esası¬na göre her birisinin Ölçü birimi için ayrı hesaplanmakta ve ayrı
kayde¬dilmektedir. İsletmede bir yıl içerisinde yapılan hasat
masraflarının tamamının, o yıl istihsal edilen metreküp miktara
bölünmesi ile orta¬lama hasat masrafı hesaplanabilir.
Hasat masrafları odunun kalitesiyle orantılı olarak teşekkül etmez. Bu
sebeple kıymetçe düşük vasıfta olan odunların ölçü birimine, yüksek
kaliteli odunlara nazaran rölatif olprak daha büyük bir hasat masrafı
isabet eder. Ara hasılat olarak alınan odunların, nakil masrafı
hissesi¬nin de etkisi ile, hasat masraflarını karşılamaması durumu
bundan ile¬ri gelmektedir.
Ağaç türü ve yetişme muhiti şartları itibariyle odun ka¬litesinin
işletmenin kârlılık derecesi üzerindeki etkisi bu noktada da kendisini
gösterir.
Meşçerede ağaç sınıfları arasında da farklı bir durum vardır. Bi¬rinci
sınıf bir gövde odunu veren iyi formlu ağaçlarda metreküp fiyat başına
isabet eden hasat masrafı, ikinci ve üçüncü sınıfa nazaran, röla¬tif
olarak daha azdır.
İşletmede hasat masraflarının genel olarak muhtelif odun sınıfla¬rında
metreküp başına düşen ortalama miktarları yanında. İşletme İk¬tisadı
bakımından âzami ve asgari masraf miktarlarının da bilinmesi lâzım
gelmektedir.
Dieterich hasat masraflarını odun fiyatları ve iş durumu bakımın¬dan dörde ayırmak istemektedir. Bunlar;
1. Elverişli fiyat durumu ve elverişli iş durumu
2. » » » elverişsiz » »
3. Elverişsiz » » elverişli » »
4. » » » elverişsiz » » halleridir.
Buna göre yüksek konjonktür senelerinde ormanda elverişsiz iş ve nakil
durumunda olan bölmelerde kesimleri yapmak, buna karşılık dü¬şük
konjonktür senelerinde bu. bakımlardan elverişli durum arz eden
bölmelerde kesim yapmak tavsiye okumaktadır. Ancak yıllık para
hası¬lasının takriben eşit kalacak şekilde ayarlanması bakımından ileri
sü¬rülen bu gibi düşüncelere imkan verebilecek şekilde kesim düzeninin
ayarlanması lâzım gelecektir ki, kesim düzeni uzun bir devrelik plâna
bağlanmış orman işletmelerinde bunun sağlanması kolay olmayacaktır.
Ormanda uygulanan işletme sekli ve gençleştirme metodunun da metreküp başına düşen hasat masraflarının miktarına etkisi vardır.
Seçme ormanda kesimlerin daha fazla dikkat ve itina istemesi,
kesicile¬rin serbest çalışamamaları, saha biriminden çıkarılan hacmin
az olma¬sı ve kesilen ağaçların dağınık bulunması, bölmeden çıkarma
sırasında gençliğin zarar görmemesine dikkat edilmesi mecburiyeti hasat
mas¬raflarını arttırmaktadır. Meşçere isletmesinde de tabiî
gençleştirmenin tatbiki halinde boşaltma kesimleri yapılırken gençliğe
zarar vermemek için dikkatli çalışmak gerekecektir. Bu da kesim ve
bölmeden çıkarma masraflarını arttıracak, kalifiye işçi kullanılmasını
bilhassa zorunlu kılacaktır.
Hasat masrafları brüt hasılaya oranlanacak olursa genellikle ekstansif
ve entansif işletmelerde bu hasıla değerinin °/o 5 - 30 u nisbetinde
bulunmaktadır.
Yan ürünler için yapılacak hasat masrafları bunların toplanması,
yı¬ğılması ve kısmen hazırlanması, kaplara doldurulması gibi
masraflardır. Bunlardan her birisinin elde edilme şekli değişik
olabilir. Örneğin re¬çine istihsali, çam fıstığı ve palamutların
toplanması ve bu gibi işler için yapılan gerçek masraflar hesap
edilecektir.
İşletmede hasat masraflarını asgari miktara düşürebilmek için ye¬tişmiş
işçi kullanılması makina gücünden faydalanılması ve iyi bir yıl¬lık
faydalanma ve is programının planlanması ve uygulanması lâzım¬dır.
2.2. Nakil Masrafları.
Ormandan çıkarma ve satış deposuna kadar taşıma masraflarıdır. Buna
yükleme, boşaltma ve istife alma masrafları da dahil olur. Nakil
masrafları da odunların Ölçü birimleri için hesaplanır.
Nakil masrafları üzerinde orman yolları durumunun ve nakledile¬cek
mesafenin yapacağı etki aşikârdır. Yol, bir memleket için olduğu gibi
ormanın bünyesinde de onun damarları gibidir ve çok önemli bir rolü
vardır. Evvelce tarife bedelinin hesabında görüldüğü gibi, nakil
masraflarının yüksekliği, odunun ormanda henüz ağaç halindeki değe¬ri
üzerinde etki yapar. Yolları muntazam olan ve pazara yakın bulunan
ormanlarda, aynı kalitedeki odunların orman fiyatı, aksi
durumdakilerden daha yüksektir. Yani yol durumu fiyatın teşekkülünde
rolü olan, maliyet masrafları tutarını küçültücü bir faktör olarak
etkili olmakta¬dır. Bu itibarla tesis edilecek bir yolun ormandaki odun
fiyatlarında hu¬sule getireceği artış miktarı ve bu artışın yapılacak
yolun masrafını ne dereceden faizlendireceği hesaplanmalıdır. Bu
bakımdan genel olarak yapılacak her türlü transport tesislerinin çeşidi
ve portesi ne olmalı¬dır, meselesinin halli gerekir. Şüphesiz ki yeni
bir yol yapımının veya varolan yolları restore etmenin amacı, odun
naklini kalaylaştırmak ve dolayısıyla odunun pazara arzına kadar
yapılacak masraflarla, pazarda taayyün eden satış fiyatı arasındaki
kazanç payını yükseltmektir. Bu de¬mektir ki odunların naklini ucuza
mal etmekle metreküpün ormandaki değeri artmış olacaktır. İste bu fiyat
artısı, istihsal miktarına göre, yapı¬lacak yol inşaat masraflarını ne
dereceye kadar faizlendirecek, amortize edecektir? Yapılacak transport
tesisine yatırılacak para miktarı buna göre tespit edilecektir. Demek
oluyor ki, istenildiği kadar serma¬ye temin edilebildiği takdirde,
yolun maliyetinden ziyade sağlayacağı fayda derecesinin önemi vardır.
Bir misâl olmak üzere, yapılacak yo¬lun 10 sene müddetle yıllık
istihsalin naklinde her sene 5000 lira tasar¬ruf sağlayacağı yani bu
kadar bir varidat fazlası temin edeceği kabul edilirse % 5 faizle
yatırım sermayesi bulunabileceği düşünülürse bu yol için;
5000 (1,0510 - 1)
K = --------------------------- = 38.608,5 TL.
1.0010 x 0,05
sarf edilebilir. Yapılacak yolun nevi ve derecesi de buna göre tayin
edi¬lir. Bu yol ormandan çıkarılacak meselâ 2500 m3 yıllık verimin
beher metreküpünün tasıma masraflarında iki liralık bir ucuzluk temin
ede¬cek, diğer bir anlamda kesilecek ağaçların metreküp tarife
bedelinde iki liralık bir yükseliş sağlayacaktır ve bu etkisinin on
sene devam ede¬ceği kabul edilmektedir. Yapılan yol daha uzun bir süre
nakliyatta ucuz¬luk temin edecekse, aynı maksat için yola daha fazla
yatırım yapılabilir. Keza bu hesapta kabul edilecek faiz haddinin de
neticeye etkisi olacak¬tır. °/o 5 faiz yerine °/o 4 faizle sermaye
tedarik edilebilirse yol için 40.554,4 TL, % 3 faizle sermaye bulunursa
42.651 TL. sarf olunabilir. Temin edile¬cek yatırım parasının daha
küçük veya daha büyük bir faiz yüzdesiyle temin edilmiş olmasına göre,
böyle bir yola yapılabilecek masraf mik¬tarı değişecektir. Yatırım
sermayesi için genel olarak memlekette cari faiz haddi kullanılabilir.
Yılda 5.000 lira fazla gelir sağlaması ile yapılan tesis 10 senede
kendisim amorti etmektedir.
Bir transport tesisi yapılırken bu analizi daima yapmak lâzımdır.
Hesaplar için çok uzun müddeti esas almamak, yani amortisman müd¬detini
kısa tutmak doğru olur. Bugünkü fiyat esaslarının ve nakil
müna¬sebetlerinin ileride değişebileceği düşünülmelidir.
Yol tesis masrafları hesapta esas tutulan senelere dağıtılmış olur.
Yolun bakım masrafları ise isletmenin yıllık giderlerine dahil olur.
Yolun ucuza mal edilmesinde işçi, malzeme, makine tedariki
im¬kânlarının ve alınacak teknik ve ekonomik tedbirlerin tesiri
olacaktır. Yapılması mümkün olacak yatıran miktarı yukarı ki esasa göre
hesap¬landıktan sonra, bu miktar para ile en rasyonel bir netice almağa
gay¬ret edilecektir.
Yol şebekesinin, mahsulün bölmelerden çıkarılmasını kolaylaştıra¬cak
şekilde olması, yol üzerinde nakliyatın emniyet ve kolaylığını
sağ¬layacak teknik esaslara uyması lâzımdır. Yolun kısa tutulması,
toprak imlâsı ve hafir işlerini arttırması sebebiyle daha pahalıya mal
olabilir, ancak nakliyatı devamlı olarak ucuzlatıcı bir etkisi olacak
ve bakım masraflarım azaltacaksa, kısa yol tercih edilir. Bu hususlara
ait bilim¬sel ve teknik esasları Yol İnşaat Bilgisi verir.
Yol durumundan başka nakil masraflarına etkili diğer faktörler de
vardır. Bölmeden çıkarma masrafları isletme sekline, arazinin
topoğrafik durumuna, hava şartlarına göre değişir.
Tıraşlama kesim seklinin uygulandığı engebesiz bir sahadan toplu olarak
çok miktarda odunun serbestçe nakli, masrafları azaltır. Halbuki seçme
kesim tatbikatında aynı miktar odunun geniş bir sahadan toplanması,
sahada bulunan ağaç¬ların ve özellikle gençliğin zarar görmemesi için
dikkatli bir çalışmanın lüzumu masrafı arttırır. Aralama kesimlerinde
de bu sebeplerle metre¬küpe isabet eden nakil masrafının artacağına
evvelce işaret edilmişti.
Yan ürünlerin naklinde de yapılacak masraflar nakil imkânlarına, vasıta
ve şekillerine göre değişir. Genellikle bu ürünlerin ormandan
çı¬karılması, bir yol şebekesinin bulunmadığı hallerde de mümkün
olmuş¬tur. B. Bernhard yolsuzluk sebebiyle Türkiye'de daha çok yan
ürünlerden faydalanma yoluna gidildiğini dahi ileri sürmüştür. Ancak
Türkiye ormanlarının bu gibi ürünler bakımından, evvelce de temas
edildiği gibi, kuzey memleket ormanlarına nazaran zengin
bulunmala¬rının, bundaki rolünü unutmamak gerekir.
3.3. Kültür Masrafları.
Ormanda gençleştirme ekim veya dikim yolu ile yapıldığı takdirde kültür
masrafları isletmenin giderleri arasında önemli bir kısım teşkil eder.
Gençleştirme mihaniki istihsal (kesim, hazırlama, nakil) ile orga¬nik
istihsal (yetiştirme) arasında bağlayıcı bir unsur olarak önemli bir
role sahiptir. Bu durumu itibariyle İşletme İktisadı bakımından kültür
masraflarının, periyodik meşçere işletmesinin uygulanması halinde,
ha¬sat edilen meşçerenin veya yerinde yemden yetiştirilecek meşçereni'n
hesabına geçirilmesi mümkün görülmektedir. Bu mesele kıymet
hesap¬larında önem kazanmaktadır. Zira bugün yapılan, meselâ hektarda
750 liralık bir ağaçlandırma masrafı, 80 yaşında kesilecek bir çam
meşçere-si için, % 5 faiz haddi ve bileşik faiz hesabiyle 37170 liraya
baliğ olacak¬tır. Kesim zamanında elde edilecek hasılanın evvelâ bu
masrafı ödeme¬si gerektir. Yıllık isletme şeklinde ise kültür
masrafları ormanın yıllık gelir ve giderleri içerisinde gösterilir ve
faizlendirilmez.
Kültür masraflarına, tohum tedariki, doğrudan doğruya sahaya ekim
yapıldığı takdirde ekim sahasının hazırlanması, yani sahanın
te¬mizlenmesi, toprak islemesi, gerekiyorsa direnaj, gübreleme ve her
türlü toprak ıslâhı masrafları, ekim işi, sulama, ekim sahasının
korunması ve bakımı masrafları dahil olur.
Dikim yolu ile gençleştirmede ise, fidan¬ların fidanlıkta
yetiştirilmeleri için, ayrı bir isletme ve özel hesap bahis konusu
değilse, her türlü fidanlık masrafları ve buna göre fidan mali¬yeti,
dikim sahasının hazırlanması, çukurların açılması, fidan nakli ve dikim
işleri, sulama, ağaçlandırılan sahanın korunması masrafları top¬luca
kültür masraflarını teşkil eder. Tabiî veya suni gençleştirmede gençlik
bakımı için yapılan masrafların da kültür masrafları içerisin¬de
gösterilmesi bahis konusudur. Bu sebeple ağaçlandırma masrafı ye¬rine
daha geniş bir manada kültür masrafları denilmektedir.
İsletme İktisadı bakımından kültür masrafları elemanlarını ayrı ayrı
göstermeli, yani tohum tedariki, fidan maliyeti, toprak hazırlan¬ması,
ekim veya dikim isleri, sahanın korunması, gençlik bakımı mas¬raflarını
ayrı kalemler halinde kaydetmelidir.
Yukarıda sayılan toprak ıslâhı işleri için yapılan masrafları arazi¬nin
maliyet değerine, yani kültüre elverişli hale sokulan arazinin
değe¬rine ilâve etmeyi tavsiye edenler de olmuştur. Müteakip ağaçlama
saf¬halarında bu masraflar artık bahis konusu olmayacaksa, onları arazi
değerine eklemek doğru olacaktır.
Kültür masrafları hektar basına hesaplanır. Bu masrafın miktarına
işletme şekli, gençleştirmenin tabiî veya suni usullerle elde edilmesi,
işçi ücretleri, tohum veya fidanların maliyeti, yetişme muhiti
şartları, ara¬zinin topografik ve fizik vasıflan gibi hususlar tesir
eder.
Baltalık işletmesinde kültür masrafı ancak yaşlanmış kütüklerin
yenilenmesi, meydana gelen boşlukların doldurulması gibi hallerde
ba¬his konusu olur. Eşit yaslı muntazam korularda gençliğin elde
edilme¬si ekim veya dikim suretiyle olursa masraf artar. Seçme ormanda
ta¬bii tensil esastır. Ancak bunun muvaffak olamadığı yerlerde ikmal
dikimleri yapılacaktır. İcabında toprağın işlenmesi, gençliğin
korunması ve bakım müdahalesine tabi tutulması gibi işlerin masrafı da
kültür masrafını artırır.
Nerden
İş/Hobiler
Lakap
C.tesi Kas. 21, 2009 9:43 pm