Linux Dosya Sistem Yapısı

Konu: Linux Dosya Sistem Yapısı Salı Kas. 17, 2009 10:22 am

Bu bölümde Linux'un kullandigi dosya sistemi hakkinda bilgi
verilecektir. Dosya sistemini olusturan dizinler, kapsadiklari dosyalar
ve bunlarin Linux isletim sistemindeki görevleri de kisaca
belirtilecektir.
Bir isletim sisteminin dosya sisteminin performansi, hizi ve buna
benzer çesitli özellikleri sistemin verimli ve kararli çalismasi
üzerinde dogrudan etkisi vardir. Linux dizin yapisinin
gelistirilmesinde FSSTND (file system standard) grubunun çalismalarinin
payi çok büyük oldu. Programcilardan olusan grup, standartlarin
belirlenmesinde ve uygulama asamasinda Linux ile ilgilenenlere yardim
etti. 1993 yilinda Olaf Kirsh, Linux haber grubuna yazdigi bir
e-postasinda Linux dosya sistemi üzerindeki çalismalarin tamamlandigini
haber verdi. O yildan bu yana linux dosya sistemi standardi üzerinde
kayda deger degisiklik olmamistir.
Linux dizin yapisinda bazi dizinlerin islevi birbiriyle aynidir. Bu
durum, özellikle birbirini takip eden iki Linux sürümünde
belirginlesir. Örnek olarak bir dagitimda /usr/bin dizini altinda
yeralan dosya, diger sürümde /bin altina yerlestirilebiliyor.
Dosya sistemleri ve dizinler paylasimli olarak da kullanilabilir.
Birden fazla kisisel bilgisayarin baglandigi agda, disk alanindan yer
kazanmak için bir makina sunucu (ana makina) olarak tayin edilir. Ag
üzerindeki diger makinalar da sunucu üzerindeki diski paylasir. Buna
örnek olarak kullanici ev dizinlerinin yeraldigi /home,
çalistirilabilir dosyalarin bulundugu /usr, e-posta ve haber grubu
bilgilerinin bulundugu /var/spool/mail ve /var/spool/news dizinleri
verilebilir.
Kök dizini, kendisine bagli diger tüm dizinleri de içerdiginden, Linux
dosya sisteminde önemli bir yere sahiptir. Linux açilirken önce kök
dizini /etc/fstab dosyasina uygun sekilde baglanir. Diger dosya
sistemlerinin onarimi ve kontrolü için gerekli olan fsck programlari bu
dizinde bulunmalidir. Benzer sekilde yedekleme için gerekli olan tar,
zip, compress gibi arsiv programlarina da kök dizin altindan
erisilebilmeli, açilis esnasinda hafizaya yüklenen çekirdek de kök
dizininde yeralmalidir.
Bir programi yerine koymadan önce bazi "dengelerin" gözönünde
tutulmasinda yarar vardir. Programlanan her yazilimi kök dizinine
koyarsaniz, bir süre sonra bu dosya sisteminin sistigini görürsünüz.
Kök dizinini baslangiçta küçük (20-30Mb kadar) tutmak, gelistirilen
programlari daha önceden belirlenen baska bir dosya sistemi altina
koymak akillica olur. Bu yol, ag üzerinden genellikle paylasimi mümkün
olmayan kök dizininin her makinadaki sabit diskte mümkün olan en az yer
isgal etmesini saglar.
Sistemdeki önemli dizinlere göz atarsak,
/bin :
Sistemin açilisi ve kontrolü için gerekli komutlar. Hem kullanicilarin,
hem de sistem görevlisinin kullanabilecegi dosyalar (kök dizinde ise
fazla sismemesi kosuluyla) buraya atilabilir. Sadece root kullanicinin
ihtiyaç duyacagi init, getty, updatedb gibi programlar /sbin veya
/usr/sbin'de durabilir. Bu dizinde bulunan dosyalara örnek olarak cat,
chgrp, chown, date, dd, df, ln , mkdir, mount, ps, rm, sh, su, sync ve
umount'u sayabiliriz.
/dev :
G/Ç dosyalari. Linux çekirdeginde desteklenen her aygita ait dosya /dev
dizini altinda bulunur. Kurulum aninda bu dosyalar yerine
yerlestirilir, bu dosyalarin silinmesi durumunda /dev/MAKEDEV ile
tekrar yaratilabilirler.
/etc :
Sistem konfigürasyon dosyalari. Bu dizinde çalistirilabilir dosyalar bulunmamalidir.
• skel : Buradaki dosyalar, kullanici hesabi açildiginda kullanicinin ev dizinine kopyalanir.
• rc.d : Bu dizinin içinde, init sürecinin basvurdugu konfigürasyon dosyalari vardir.
• passwd : Kullanici sifre veritabani
• fstab : Linux'un açilisi esnasinda bindirilecek dosya sistemleri burada listelenir.
• group : passwd'e benzer sekilde kullanicilarin gruplarini tutar.
• inittab : init daemon için konfigürasyon dosyasi
• motd : Kullanici sisteme girdikten sonra ekranina basilmasi istenen mesaj burada tutulur.
• profile : Kullanici sisteme girdigi zaman çalistirilan dosya (csh ve sh türevi kabuklar için)
• shells : Sistemde kullanilabilecek kabuk isimleri burada tutulur.
• login.access : login komutu için konfigürasyon dosyasi. Sisteme girisi kullanici bazinda sinirlamak için kullanilir.
• limits : Islemci performansinin kullanici bazinda kisitlanmasini saglar
/home :
Kullanicilara ayrilmis dizin. Baska sekilde ayarlanmamis ise, açilan
her hesaba ait kullanici, burayi kullanacaktir. Büyük sistemlerde, bu
kisim alt parçalara ayrilabilir (/home/ftpadm , /home/ogrenci gibi)
/lib :
Kütüphane dosyalari.
/mnt :
Geçici baglanan dosya sistemleri. Sadece bu is için kullanildigindan sistem görevlisine zaman kazandirir.
/proc :
Süreç kontrollerini ve diger sistem bilgilerini tutan dosya sistemi. Bu
dosya sistemi aslinda disk üzerinde yer kaplamaz, tüm dosyalar
çekirdegin bir uzantisi sayilabilir.
• cpuinfo : islemci modeli, tipi ve performansini bildirir.
• devices : Halihazirda çalisan çekirdek içinde destegi bulunan aygit sürücülerini listeler.
• dma : Hangi dma kanallarinin kullanildigini belirtir.
• filesystems : Halihazirda çalisan çekirdek içinde destegi bulunan dosya sistemlerini listeler.
• interrupts : Hangi kesintilerin kullanimda oldugunu söyler.
• iports : Halen hangi giris/çikis iskelelerinin kullanildigini belirtir.
• kcore : Sistem hafizasinin görüntüsü
/root :
Sistem görevlisinin ev dizini. Mümkünse bu dizini sistemdeki diger kullanicilarin görmeyecegi sekilde ayarlayin.
/sbin :
Hayati sistem komutlari. Bir zamanlar bu dosyalar /etc dizini altinda
yeraliyorlardi. Sadece sistem görevlisinin ihtiyaci olan komutlar,
/sbin veya /usr/sbin içinde bulunur.
/tmp :
Geçici dosyalarin koyuldugu dizin. Belirli zaman araliklarinda temizlenmelidir.
/usr :
Diger önemli sistem dosyalarini tutar. Bu bölüm genelde en kalabalik dizindir, zira yeni kurulan tüm programlar buraya konulur.
• X11R6: X Window sistemi bilgileri tutulur.
• doc: Belge ve dokümanlar, genellikle HOWTO ve FAQ dosyalari.
• lib: Bazi kütüphaneler
• man: Man dosyalari
• src: Bazi kaynak dosyalari ve linux çekirdegini olusturan kodlari (/usr/src/linux) içeren dizin.
• sbin : Kök dosya sisteminde yeralmasi gerekmeyen çalistirilabilir sistem görevlisi dosyalari
/var :
Sürekli degisen sistem bilgileri burada tutulur. Istisnalar disinda diger makinalarla paylastirilmaz.
• adm: Sistem yönetimini ilgilendiren kayitlar
• preserve : Sistemin göçmesinden sonra zarar görmesi mümkün dosyalarin kaydedildigi yer.
• spool : Sonra islenecek olan veriler buraya atilir (e-posta gibi)
Eger sistem yöneticisi iseniz düzenli olarak dosya ve dizin yapisini
kontrol etmelisiniz. Örneginn /tmp dizini normal kullanicilarin
kullanimina açik oldugu için çok kisa bir sürede dolabilir. Burayi
periyodik olarak silmek için find komutu ise yarayabilir :
# find /tmp -atime +7 -exec rm -rf {} \;
Yukaridaki komut, tmp dizini altinda yeralan tüm dosyalari kontrol
edecek ve 7 günden daha eski dosyalari silecektir. Benzer sekilde,
kullanicilarin dosyalarinin yer aldigi /home dizini de çok kisa bir
sürede dolmaya mahkumdur. Sistemde ne kadar büyük sabit disk olursa
olsun bir gün gelecek burasi dolacaktir. Periyodik olarak buraya da göz
gezdirmek gerekir. www.uyurgezer.net
Asagida yeralan kisa program, /home dizininde yeralan kullanici
dizinlerideki disk kullanimini büyükten küçüge dogru disk isimli
dosyaya yollayacaktir. Bu dosyanin incelenmesiyle hangi kullanicilari
"cezalandiracaginizi" görebilirsiniz
# du -skx /home/* | sort -rn > disk
du (disk usage), sistem kullanicilarinin sikça basvurdugu bir komuttur.
Kullanilabilecek parametreler için du(1) kilavuz sayfasina bakin.
UNIX, (ve dolayisiyla Linux) iki tip aygit tanir. Bunlardan ilki
karakter aygitlari, baska bir deyisle veri alisverisini bayt bazinda
yapan cihazlar, digeri de blok aygitlari, yani veri alisverisini blok
cinsinden yapan cihazlardir. Karakter aygitlarina örnek olarak seri
baglanan cihazlar ve teypler, disk aygitlarina örnek olarak da diskler
verilebilir. Bu cihazlardan bir bilgi yazilip okundugunda dosya sistemi
altinda bunlari tanimlayan dosyalar (/dev/*) kullanilmis olur. Örnek
olarak bir yaziciya bilgi göndermek için,
$ cat dosya > /dev/lp1
komutunu kullanabilirsiniz. Dosya, düz metin gibi, yazicinin anlayabilecegi bir yapida olmalidir.
Her aygit, bir dosya olarak dosya sisteminde kendine yer bulduguna göre
hangi aygit dosyalarinin (dügüm ) bulundugunu görmek mümkün olabilir.
$ ls -l /dev/cua0
crw-rw-rw- 1 root uucp 5, 64 Nov 30 1993 /dev/cua0
Ilk kolondaki ilk karakter , bu dosyanin bir karakter aygitina ait
oldugunu belirtiyor. Normal dosyalar için buradaki karakter '-'
olmaliydi. Benzer sekilde blok aygitlar için ise 'b' kullanilr.
Aygit sürücü destegi çekirdekte olmasa bile /dev dizini altinda
genellikle tüm aygit dosyalari (dügümler) bulunur. Bu demektir ki
/dev/sda dosyasina sahip oldugunuz halde bir SCSI sabit diski sistemde
takili olmayabilir. Tüm aygit sürücülerinin bulunmasi, programlarin
kurulumunu ve yeni donanimin eklenmesini kolaylastirir.

» Linux Dosya Kopyalama
» Linux Dosya Arşivleme
» Linux Dosya Sıkıştırma ve Açma
» Linux dizin ve dosya sistemi
» Yerküre’nin Yapisi