Rüzgar ve Rüzgar Çeşitleri

Konu: Rüzgar ve Rüzgar Çeşitleri Salı Kas. 17, 2009 5:14 pm

Yüksek basınç (antisiklon) alanlarından alçak basınç (siklon)
alanlarına doğru olan yatay hava akımlarına rüzgâr denir. Rüzgârın
yönü, coğrafi yönlerle ifade edilir. Rüzgâr hızı anemometre adı verilen
aletle ölçülür.

Rüzgârın hızını etkileyen faktörler

a. Basınç farkı: Rüzgârın hızı basınç farkıyla doğru orantılıdır.

Basınç farkı çok ise rüzgâr hızlı, basınç farkı az ise rüzgâr yavaş
eser. iki bölge arasındaki basınç farkının sona ermesi ile rüzgâr
etkinliği kaybeder.

b. Basınç merkezleri arasındaki uzaklık: Aynı basınç farklarına sahip,
birbirinden farklı uzaklıktaki noktalar arasında rüzgârların hızı
farklıdır. Birbirine yakın olan noktalar arasında, izobar yüzeylerinin
eğimi fazladır ve rüzgâr hızlı eser. Birbirine uzak olan noktalar
arasında ise, izobar yüzeylerinin eğimi azdır ve rüzgâr yavaş eser.

c. Dünya’nın Dönmesi: Dünya’nın dönüşüne bağlı olarak rüzgârlar, düz
çizgiler yerine saparak hareket ederler. Bu sapmalar ise onlara hız
kaybettirir.

d. Sürtünme: Engebeli arazilerde rüzgârlar çok fazla engellerle
karşılaştığı için hızları azalır. Bundan dolayı, rüzgârların hızı,
sürtünmenin azaldığı düz ve açık alanlarda fazladır.

Rüzgârın yönünü etkileyen faktörler

a. Basınç merkezlerinin konumu: Rüzgârın yönünü belirleyen, öncelikle
basınç merkezlerinin konumudur. Basınç merkezleri yer değiştirdikçe
rüzgârın yönü de değişir.

b. Yeryüzü şekilleri: Rüzgârlar basınç merkezleri arasında hareket ederken, yeryüzü şekillerine çarparak yön değiştirirler.

Bir bölgede rüzgârın yıl içerisinde en fazla estiği yöne hakim rüzgâr
yönü denir. Hakim rüzgâr yönü yerşekillerine göre ortaya çıkar.

Yukarıdaki grafiğe, rüzgâr gülü diyagramı adı verilir. Bu grafikte A
merkezine, rüzgârların büyük bir çoğunlukla kuzeydoğu ve güneybatı
yönlerinden estiği dikkate alınırsa, bu yerleşim yerinin
kuzeydoğu-güneybatı uzantılı bir vadide yer aldığı söylenebilir.

c. Dünya’nın Dönmesi: Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesi
sonucunda, rüzgârlar basınç merkezleri arasındaki en kısa yolu
izleyemezler. Rüzgârlar, Kuzey Yarım Küre’de hareket yönünün sağına,
Güney Yarım Küre’de ise hareket yönünün soluna saparlar.

Yüksek basınç alanlarında rüzgârlar, merkezden çevreye doğru hareket ederler.

Alçak basınç alanlarında ise rüzgârlar, çevreden merkeze doğru hareket ederler.

RÜZGÂR ÇEŞİTLERİ

1. Sürekli (Yıllık) Rüzgârlar

Dünya üzerindeki, sürekli alçak ve yüksek basınç alanları arasında esen rüzgârlardır.

a. Alize Rüzgârları: 30° Kuzey ve 30° Güney enlemlerindeki dinamik
yüksek basınç alanlarından, Ekvator’daki termik alçak basınç alanına
doğru esen rüzgârlardır.

Özellikleri

Başlangıçta sıcak ve kurudurlar. Ancak, denizler üzerinden geçerken nem kazanırlar.
Tropikal kuşaktaki karaların doğu kıyılarına bol yağış bırakırlar. Bu nedenle Doğu rüzgârları da denir.
Sürekli olmaları ve yönlerinin belli olması nedeniyle, yelkenli gemiler
döneminde bu rüzgârlardan faydanılmıştır. Bu nedenle bu rüzgârlara
ticaret rüzgârları (trade winds) da denilmiştir.
Ekvatoral bölgede karşılaşan Alizeler, 3 - 4 km kadar yükselerek
kutuplara doğru hareket ederler. Bunlara da ters alize (üst alize) adı
verilir. Ters alizeler, dönenceler üzerinde alçalarak tropikal çöllerin
oluşmasına neden olurlar.
Sıcak okyanus akıntılarının oluşumuna neden olurlar.
b. Batı Rüzgârları: 30° enlemlerindeki dinamik yüksek basınç
alanlarından, 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru
esen rüzgârlardır.

Özellikleri
Başlangıçta sıcak ve kurudurlar. Ancak, denizler üzerinden geçerken nem kazanırlar.
Orta kuşaktaki karaların batı kıyılarına bol yağış bırakırlar.
60° enlemleri civarında Kutup rüzgârları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar.
c. Kutup Rüzgârları: Kutuplardaki termik yüksek basınçlardan, 60°
enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır.

Özellikleri

Soğuk ve kuru oldukları için, etkili oldukları alanlarda sıcaklığı azaltarak kar yağışlarına neden olurlar.
60° enlemleri civarında Batı rüzgârları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar.
Soğuk okyanus akıntılarının oluşumuna neden olurlar.
2. Devirli (Mevsimlik) Rüzgârlar

Kıtalar ve okyanuslar arasındaki ısınma ve sıcaklık farkları sonucu
meydana gelen rüzgârlardır. Mevsimlik rüzgârların en tanınmış olanı
musonlardır.

a. Yaz Musonu: Yaz mevsiminde karalar denizlere göre daha fazla ısınır. Bu nedenle buralarda alçak basınç alanları oluşur.

Aynı mevsimde deniz ve okyanuslar daha serin oldukları için, yüksek
basınç alanı durumundadırlar. Bunun sonucunda, deniz ve okyanuslardan
kara içlerine doğru büyük bir hava akımı olur. Bu rüzgârlara yaz musonu
denir.

Yaz musonları deniz ve okyanuslardan kaynaklandıkları için bol nem
taşırlar. Bundan dolayı etkili oldukları yerlere bol yağış bırakırlar.

Görüldüğü yerler

Ön ve Güney Asya ile Hint Okyanusu arasında
Doğu Asya ile Büyük Okyanus’a bağlı denizler arasında
Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi arasında
Batı Afrika ile Gine Körfezi arasında
Doğu Afrika ile Hint Okyanusu arasında
b. Kış Musonu: Kış mevsiminde karalar, denizlere oranla daha fazla
soğuyarak yüksek basınç alanı oluştururlar. Aynı mevsimde denizler ve
okyanuslar üzerinde alçak basınç alanı vardır. Bunun sonucunda,
karaların iç kesimlerinden deniz ve okyanuslara doğru büyük bir hava
akımı olur. Bu rüzgârlara kış musonu denir.

Kış musonları kara kaynaklı oldukları için soğuk ve kurudurlar. Bu
nedenle başlangıçta yağış getirmezler. Ancak, denizler üzerinden
geçtikten sonra bir karaya varırlarsa yamaç yağışlarına yol açarlar.

Kış musonları ile yağış alan yerler

Avustralya’nın kuzeyi
Endonezya Adaları’nın kuzeyi ve batısı
Japon Adaları’nın batısı
Afrika’nın doğusu
Hindistan’ın doğusunda Doğu Gat Dağları
3. Yerel Rüzgârlar

Bir bölgede, kısa süre içerisinde esen rüzgârlara yerel rüzgârlar denir.

a. Meltem Rüzgârları: Gün boyunca oluşan sıcaklık ve basınç farkları sonucu meydana gelirler.

• Deniz ve Kara Meltemleri

Gündüz, karalar daha çok ısınacağı için alçak basınç alanı, denizler ise yüksek basınç alanıdır.

Bunun sonucunda denizden karaya doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra deniz meltemi denir.

Gece ise, karalar daha fazla soğuyarak yüksek basınç alanı durumuna
geçerler. Denizler daha sıcaktır ve basınç azdır. Bunun sonucunda da,
karadan denize doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra kara meltemi denir.

• Vadi ve Dağ Meltemleri

Gündüz, dağ dorukları vadilerden daha erken ısınır ve alçak basınç
oluşur. Vadiler ise, daha serindir ve yüksek basınç alanıdır. Bunun
sonucunda, vadi tabanlarından dağ yamacına ve doruklarına doğru rüzgâr
eser. Bu rüzgâra vadi meltemi denir.

Geceleri ise, dağ yamaçlarında ve yüksek plâtolarda hızla soğuyan hava
yüksek basınç alanı oluşturur. Alçak ovalar ve vadiler ise, nem
oranının daha fazla olması nedeniyle sıcaktır ve alçak basınçlar
görülür. Bunun sonucunda da, dağ yamaçlarından alçak ova ve vadilere
doğru rüzgâr eser. Bu rüzgâra dağ meltemi denir.

b. Sıcak Yerel Rüzgârlar

• Föhn (Fön)

Hava kütleleri dağ zirvesine doğru çıkarken, sıcaklığı yaklaşık her 100
m. de 0,5 °C azalır. Belli bir yükseltiden sonra bünyesindeki nemi
yağış olarak bırakır. Dağın arka yamacına geçtiğinde kuru özelliktedir
ve yamaca sürtünerek alçalır. Sürtünmenin etkisiyle sıcaklığı her 100
m. de 1°C artar. Dağ zirvelerinden aşağıya doğru sıcak ve kuru olarak
esen bu rüzgârlara föhn rüzgârı denir.

Föhn rüzgârı, İsviçre’de Alpler’in kuzey yamaçlarında görüldüğünden bu
ismi almıştır. Föhn rüzgârı Türkiye’de, Toroslar ve Kuzey Anadolu
Dağları’nın denize bakan yamaçlarında kışın ve ilkbaharda görülür.

• Sirokko

Kuzey Afrika’da, Büyük Sahra Çölü’nden sıcak ve kuru olarak Akdeniz’e
doğru esen rüzgârdır. Fas, Tunus ve Cezayir’de etkisi belirgindir.
Akdeniz’i geçerken nem kazanır. İspanya, Fransa ve İtalya’nın güney
kıyılarına yağış bırakır.

• Hamsin

Sudan’dan gelen ve Mısır’dan Akdeniz’e doğru esen rüzgârdır. Sıcak, kuru ve boğucu bir rüzgârdır.

c. Soğuk Yerel Rüzgârlar

• Bora

Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri’nden Adriya Denizi’ne doğru esen soğuk ve kuru rüzgârdır. Hızı fazladır.

• Mistral

Fransa’nın Rhone vadisini izleyerek Akdeniz’e doğru esen soğuk ve kuru rüzgârdır.

• Krivetz (Kriviç)

Romanya’da, Aşağı Tuna Ovası’na doğru esen soğuk ve kuru rüzgârdır. Bükreş’te krivetz etkili olduğunda sıcaklık 10 - 15°C düşer.

d. Tropikal Rüzgârlar

Sıcak kuşakta, ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte
100 - 150 km.ye kadar çıkabilen rüzgârlardır. Daha çok okyanuslar
üzerinde oluşurlar. Belirli yollar izleyerek karaların üzerine de
sokulurlar. Sarmal hava hareketleri halinde olduklarından, genellikle
hortumlara sebep olurlar. Çevrelerine büyük zarar verirler. Tropikal
rüzgârlara, Asya denizlerinde ve Avustralya’nın Büyük Okyanus
kıyılarında Tayfun (Çince “Büyük rüzgar” demektir), Meksika Körfezi
kıyılarında Hurrican (Hariken), Afrika’nın bazı kesimlerinde ve Latin
Amerika kıyılarında da Tornado (Hortum) adı verilir.

Konu: Geri: Rüzgar ve Rüzgar Çeşitleri Salı Kas. 17, 2009 5:14 pm

RÜZGARLAR

Yüksek basınçtan alçak basınca doğru olan hava hareketidir. Birbirine
yakın iki merkezde sıcaklık farkı oluşması durumunda görülecek ilk olay
rüzgarın esmeye başlamasıdır.

Rüzgarın Hızında Etkili Olan Faktörler:

1) Basınç merkezleri arasındaki yatay uzaklık: İzobarların
sık geçtiği yerde yatay uzaklık azdır. Bu sebeple sürtünme ile hız
kaybı da azdır. Bundan dolayı izobarların sık geçtiği yerde rüzgarın
hızı fazla iken , izobarların seyrek geçtiği yerde hız azdır.

2) Yer şekilleri:Yer şekilleri rüzgara yön verirken , aynı zamanda hızını da etkilerler.
Örnek: Engebeli bir alanda rüzgarın hızı azalır.

3) Dünyanın ekseni çevresindeki hareketi: Dünyanın dönüş hızının arttığı alanlarda rüzgarın hızı daha azdır. Dönüşten kaynaklanan savrulma sebebiyle.

4) Basınç farkı: Basınç farkı arttıkça rüzgarın hızı ve şiddeti de artar.

• Rüzgarın hızını ölçen alete anemometre denir.
• Rüzgarın hızı arttıkça;
- İç ısısı düşer ve soğuk rüzgar halini alır.
- Geçtiği yerlerin sıcaklığını düşürür.
- Buharlaşmayı arttırır. Havanın nem açığı büyür.
- Erozyonu arttırır.

Rüzgarın Esme Yönünü Etkileyen Faktörler:

1) Basınç merkezlerinin konumu: Rüzgarlar her zaman yüksek basınçtan alçak basınca doğru eserler.

2) Yer şekilleri: Sıradağlar, boğazlar, derin
ve uzun vadiler rüzgarların gerçek yönlerini değiştirirler. Rüzgarlar
genellikle boğazlara, vadilere uygun eserler.

Herhangi bir yerde rüzgarın yıl içinde en fazla estiği yöne hakim
rüzgar yönü denir. Hakim rüzgar yönü ile yer şekillerinin uzanış
doğrultusu arasında bir paralellik vardır.

3) Dünyanın ekseni çevresindeki hareketi: Bu hareketten dolayı rüzgarlar K.Y.K.’de sağa, G.Y.K.’de sola doğru saparak eserler.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ

1. SÜREKLİ RÜZGARLAR

a) Alize Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Dinamik Y.B. alanlarından Ekvatoral A.B alanına doğru olan hava hareketidirler.

Doğu yönlü oldukları için Tropikal Kuşak karalarının doğusuna sürekli olarak yağış bırakırlar.

Ekvatorda yükselerek üstten 30 enlemlerine doğru esen rüzgarlara Ters
Alizeler denir. Bu rüzgarlar dönenceler civarında alçalarak çöllerin
oluşmasına neden olurlar.

b) Batı Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Dinamik Y.B. alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik A.B. alanlarına doğru esen rüzgarlardır.

Batı yönlü olduklarından Ilıman Kuşak karalarının batısına sürekli bol yağış bırakırlar.

c) Kutup Rüzgarları: Kutuplardaki Termik Y.B alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik A.B merkezlerine doğru esen rüzgarlardır.

60 enlemlerinde Batı Rüzgarları ile karşılaşarak cephe oluşumuna neden olurlar.

NOT: Alize ve Batı rüzgarlarının başlangıçtaki
sıcaklık ve nem özellikleri birbirine benzer. Sürekli rüzgarlar bütün
yıl birbirine ters yönde eserler ve okyanus akıntılarına neden olurlar.

2. MEVSİMLİK RÜZGARLAR (Muson )

• Görüldüğü yerler: Hint yarımadası , Güneydoğu Asya, Meksika ve Gine Körfezi kıyılarıdır.

• Birbirine komşu kıta ve okyanusların mevsimlik ısı farkından doğarlar.
• Kışın karadan denize doğru eserler. Bu sebeple soğuk ve kuru olarak eserler.
• Yaz mevsiminde denizden karaya doğru estiklerinden beraberinde bol
miktarda nem getirirler ve yağış bırakırlar. Dünyanın en fazla yağış
alan yeri Muson Asyası'nda Çerapunçi (Hindista'nın K.Doğusundadır.
Yıllık ortalama 12.000 mm yağışalır.) dir.
• Etkili olduğu adalara rüzgar sürekli olarak denizler üzerinden geldiği için bütün yıl boyunca yağışlıdır.
• Yön değiştirdikleri Ocak ve Temmuz aylarında dev dalgalar olur.

3. YEREL RÜZGARLAR

a) Meltemler: Günlük ısınma farkından doğarlar. Etki alanları dardır.

i) Kara-deniz meltemleri: Kara ve denizlerin günlük ısınma farkı sonucu oluşurlar.

Gündüzdeniz meltemi, gece kara meltemi oluşur. Ege kıyılarında yazın
öğleden sonra denizden esen İmbat rüzgarı deniz meltemine örnektir.

NOT: Deniz meltemi kısa mesafelerden sıcak karaya doğru estiği için yağış bırakmaz. Sadece havayı serinletir.

ii) Dağ ve vadi meltemi: Dağ ve vadilerin
farklı ısınması sonucu oluşurlar. Bunda güneş ışınlarını alma açısı ve
nem oranlarının farklı olması etkilidir.

Dağlarda nem oranı az olduğundan vadi ve ovalara göre daha erken
ısınır, daha erken soğur. Gündüz vadi meltemi, gece ise dağ meltemi
olur.

NOT: Muson rüzgarları ile meltem rüzgarları arasındaki benzerlik devirli olmalarıdır.

b) Sıcak Yerel Rüzgarlar:

i) Föhn Rüzgarları: Bir dağ yamacını aşarak
diğer yamaçtan aşağı doğru esen rüzgarın sıcaklığı artar. Çevrede nem
açığı oluşur. Bitkilere kurutucu etki yapan bu tip rüzgarlara Föhn
rüzgarları denir.

Bu rüzgarların oluşmasında yer şekilleri etkilidir. Rüzgarlar
geldikleri yerin sıcaklığını gittiği yere taşırlar. Föhn rüzgarları bu
genellemeye uymaz. Türkiye’de Kuzey Anadolu dağları ile Toroslar’da
etkilidir.

ii) Sirokko: Büyük Sahradan İtalya’nın
güneyine doğru esen sıcak ve kuru rüzgardır. Akdeniz’den geçerken nem
aldığından İtalya’nın güney kıyılarına yağış bırakır.

iii) Hamsin: Mısır’dan Akdeniz’in doğusuna doğru esen sıcak ve kuru rüzgardır.

c) Soğuk yerel rüzgarlar:

i) Mistral: Kışın ve ilkbaharda Fransa’dan Akdeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır.

ii) Bora: Dalmaçya kıyılarının gerisindeki dağlardan Akdeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır.

iii) Krivetz: Romanya’dan Karadeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır.

iv) Etezyen: Ege Kıyılarına yazın kuzeyden esen soğuk rüzgardır. Asor Y.B etkisiyle oluşur.

d) Tropikal Siklonlar: Tropikal kuşakta ani
basınç düşmesi ile oluşan çok şiddetli rüzgarlardır. Bu rüzgarlara
Hurricane, Tornado, Kasırga,Hortum gibi isimler verilir.

» Korozyon Çeşitleri
» ÜREME ve ÇEŞİTLERİ
» Mimari Proje Çeşitleri ve Açıklamaları
» Barbitüratlar Nedir?çeşitleri Nelerdir?
» Yakıt Pili Nedir?Nasıl Çalışır?Yakıt Pili Çeşitleri