MİMARİ PROJE ÇEŞİTLERİ VE AÇIKLAMALARI
Mimari Proje Çalışmaları
Mimari proje çalışmasına başlamadan
önce, bazı ön bilgilerin projelerinden müellif tarafından bilinmesi
gereklidir. Bu çalışmalar ise proje etüt aşamasına göre üç özellikte
incelenir.
1. Araştırma safhası.
2. İnceleme safhası.
3. Projelendirme safhası olarak belirlenir.
Bu üç aşama dikkate alınarak yapılan bir yapı, bina bilgisi kurallarını ve tekniğin uygulanışını verir.
1. Araştırma Safhası
Araştırma safhası dört özellikten oluşur.
a)İmar Durumunu Öğrenmek; Yapılacak yapının, şehir imar planı
yönetmeliği ve imar kanununa göre ne şekilde yapılacağını ifade eden
belge, imar durumu belgesidir. Hiçbir yapı, belediye sınırları içinde
olsun veya olmasın isteğe göre yapılamaz.
Yapının kat adedini, yapı büyüklüğünü, yoldan çekme mesafesini, yapı
nizamını (bitişik, ayrık, blok, v.b.) öğrenmek, imar durumunu öğrenmek
ile bilinir. Bu bilgiyi arsa sahibi, arsa belediye hudutları içinde ise
belediyeye bir dilekçe ile müracaat ederek öğrenir. İmar planı
sınırları dışında ise, imar yasasına göre yapımı gerçekleştirilir.
Dolayısıyla araştırma safhasında proje çalışmalarından önce bu
bilgilerin öğrenilmesi gereklidir.
b) Bina Programını Hazırlamak; Bu aşama istek ve ihtiyaç listesini
oluşturur. Binanın fonksiyonel (konut, ticaret, büro, okul, v.b.)
kullanılışı ile beraber, binayı kullanan kişi sayısı, istenen mahal
birimleri sayısının tespiti yapılır. Bu program, imar durumunu
belediyeden alan mal sahibi ile müştereken hazırlanır.
c) Yapılacak Binanın Çevresinde İşlerliğin Araştırmak; Bina kullanışı
ve programa saptandıktan sonra, bu binanın mevcut arsasının çevresi
etüt edilir. Bina hangi tür kullanışa sahip ise (otel, okul, ticaret
v.b.) bu özellikteki işlerlik incelenir. Mesela, imar durumunda ticaret
bölgesine ayrılmış bir alandaki arsa sahibinin isteği olan iş hanı
binasının işlerliği, çevre özellikleri doğrultusunda araştırılır.
İşlemeyen bina türü şeklinde bir sonuç çıkarsa daha başka ticaret
yapısı önerilebilir.
d) Mal Sahibinin Ortaya Koyabileceği Sermayenin Miktarını Saptamak; Bu
aşama, program sınırlar ve yapı kalitesini belirler. Çünkü mal
sahipleri daimi büyük program tasarlayıp, kaliteli birinci sınıf bir
inşaat yapmayı arzu ederler. Mal sahibinin bina yapımı için mevcut
parası, programda yapılması istenen bina tipi ve yapı kalitesi
eşdeğerde olması gerekir. Bu kurallara dikkat edilmez ise yapı yarım
kalır, projelendirme tam gerçekleşemez. Bunun için mal sahibi bu
aşamada ikaz edilir. Dolayısıyla projelendirme, mal sahibinin
sermayesine göre yapılır.
2. İnceleme Safhası
Arsa üzerinde yapılacak inceleme ve araştırmalardır. Bunlar ise;
• Arsa konumu
• Arsanın yeri
• Topografik durum
• Jeolajik durum
• Arsadaki yön tayini
• İklim durumu
• Bölgedeki geleneksel malzeme durumu
Şeklinde sıralanabilir. İleride projelendirme konularında da ele
alınacak önemli etkenler olarak sıralayabiliriz. Bu aşamada bu
bilgileri elde ettikten sonra projelendirmeye geçilebilir.
3. Projelendirme Safhası
Araştırma ve inceleme safhaları tamamlandıktan sonra proje etüdüne
geçilir. Bu safha eskiz karalamaları ile tasarlanır ve geliştirilir. Bu
çalışma paralelinde vaziyet planı etüdüne yürütülür. Fonksiyondan plan
belirledikçe görünüş, kesit aşamaları ele alınır. Plan kesin boyutlara
ulaşınca vaziyet planı, plan, kesit ve proje çalışmalarına geçilir. Bu
son kısım olan detaylandırma proje ile bütünleşince, projelendirme
bitmiş olur.
Bu aşamada projelendirme yapmak için, yalnız bina bilgisindeki bilgiler
yeterli olmamaktadır. Bina bilgisinin yanı sıra yapı bilgisi, malzeme
bilgisi, statik gibi bazı teknik bilgilerin önceden öğrenilmiş olması
gerekir.Böylece bütün teknik bilgilerin paralelinde hazırlanan proje,
uygulanabilir ve kullanışlı bir binanın yapımını sağlamış
olur.Projelendirme safhasındaki projelerin hazırlanışlarına göre,
sırası ile şu ölçeklerde çalışmalar yapılır.
Vaziyet Planı - 1/500 veya 1/200
Avan Proje - 1/200 veya 1/100
Kati Proje - 1/100 veya 1/50
Tatbikat Projesi - 1/50
Detay projesi - 1/20, 1/10, 1/5, ½ , 1/1
Projelerdeki özellik ve büyüklüğe göre yukarıdaki plan isimleri ve
ölçekleri kullanılır. Detaylar ise iki aşamada ele alınır. Sistem
detayı 1/20, detay 1/10, nokta detayı 1/5, ½, 1/1 olarak kullanılır.
İlerideki konularda bu özellik daha detaylı olarak incelenecektir.
Mimari proje, inşa edilecek binanın biçimini, boyutunu, çevresiyle
uyumunu, estetik görünümünü, iç mekanlarının boyutları ile birbiriyle
bağlantısını ve her birinin işlevsel niteliğini belirlemektedir.
Dolayısıyla, mimar projeler, belirtilen konularda gerekli mesleki
bilgiler ile donatılmış bulunan mimarlar tarafından hazırlanmaktadır.
Mimari proje üç temel faktörün etkisinde şekillenmektedir. Bunlar, bina
sahibinin istekleri, inşaatın yapılacağı arsanın imar durumu ve mimarın
mesleki bilgisi ve deneyimidir. Bina sahibi, inşa ettirmek istediği
binayı hangi amaçla kullanacağı, iç mekanlarının boyutların, sayısı,
ince yapı elemanlarının cinsi ve niteliği ile ilgili her türlü istek ve
beklentilerini yazılı hale getirerek mimara vermektedir. Bu istek
listesine “program” da denilmektedir. İnşaatın yapılacağı arsa, mimar
için bir sabit veri niteliğindedir. Yani arsanın boyutu ve o arsaya
inşa edilecek binanın toplam inşaat alanı belirlenmiş bulunmaktadır.
Arsa ile ilgili gerekli bilgiler, imar durum belgesinde verilmektedir.
Dolayısıyla mimari projeye başlamadan önce temin edilmesi gereken
önemli doküman, arsanın topoğrafik yapısı ya da manzarası özellikli
ise, mimar tarafından mutlaka yerinde görülmesi gerekmektedir. Her
meslekte olduğu gibi, projeyi hazırlayacak mimarın mesleki deneyimi ve
özellikle projesini üstleneceği bina projeleri konusundaki her türlü
çabayı gösterecek çalışma disiplinine sahip olması çok önemli
olmaktadır.
Mimar, proje çalışmasına başlamadan önce aşağıda belirtilen belge ve bilgileri derlemektedir:
• Bina sahibinin istekleri
• İnşaat yapılacak arsanın imar durumu belgesi
• Arsanın plankotesi
• Yörenin iklim koşulları ile ilgili bilgiler
• Özelliği olan bina projesi hazırlanıyorsa, söz konusu bina tiplerine
ilişkin fonksiyon şemaları, yapı elemanı ve bina bilgisi ile ilgili
kaynak ve dokümanlar
• Bulunduğu yörede geçerli imar yönetmeliği, otopark yönetmeliği
Yukarıda belirtilen ön hazırlıktan sonra başlatılan proje çalışmaları
genellikle iki aşamada gerçekleştirilmektedir. Önce, ön proje
hazırlamakta ve ön proje ortaya konan çözümlerin yeterli görülmesi
halinde, uygulama projesinin hazırlanmasına başlanılmaktadır. Bu
aşamalarda yapılan çalışmalar aşağıda özetlenmiştir.
a)Fonksiyon (işlev) Şemasının kurulması
Yapının programında belirlenen hususlar fazla ayrıntılara girilmeden
sistemleştirilir. Yani yapının amacına en iyi şekilde hizmet edebilmesi
için iç hacim bağlantıları belirlenir.
b) Eskizler
Fonksiyon şeması, şehircilikle ilgili çevre verileri; güneş, rüzgar,
yaya-taşıt ulaşım durumları; topografya, manzara,
tarihi-turistik-sosyal veriler göz önünde bulundurularak yapılan
çalışmalardır. Kroki niteliğinde olan eskiz çalışmaları yapının cephe
ve perspektif çizimleriyle yürütülmelidir. Bu çalışmalar yeterli fikri
olgunluğa eriştikten sonra ölçekli olarak çizilerek tekrar gözden
geçirilir.
c) Ön Proje – Avan Proje
Fikir projesi ya da avan projesi olarak adlandırılan bu projenin
hazırlanmasında mimar, kendisine verilen ve yaptığı araştırmalar
sonucunda ortaya çıkan bilgi,, belge ve bulguları göz önünde tutarak
bir dizi sistematik çalışma gerçekleştirerek inşa edilmek istenen bina
ile ilgili tasarım ortaya koymaktadır. Bu çalışmalar sonucunda
(kendince) uygun olan tasarımı proje haline getirerek yapı sahibinin
görüş ve beğenisine sunmaktadır. Bu proje üzerinde yapılan tartışmalar
sonucu, mal sahibinin değişik önerileri varsa, bunların olabilirliği
üzerinde durulmakta ve mümkün görülen değişiklikler ek çalışmalarla
tamamlanmaktadır.
Ön proje, inşa edilecek yapıyı fiziki boyutları, estetik görünümü
kullanılış şekli ve amacı bakımından genel hatlarıyla anlatabilecek
ayrıntıda hazırlanmaktadır. Ön proje genellikle aşağıda içerikleri
özetlenmiş olan paftalardan oluşmaktadır. Bunlardan durum planı,
binanın büyüklüğüne göre 1/200 – 1/1000 ölçeğinde diğer paftalar ise
çoğunlukla 1/100 ölçeğinde çizilmektedir.
1. Genel Durum Planı:
Durum planında, yapının arsası, binanın arsa içindeki yeri, konumu ve
boyutları hakkında bilgi verilmektedir. Bu çerçevede, durum planında,
parselin boyutları, komşu parseller ve yollar ile ilgili ilişkisi,
binanın üst görünüşü ve parsel sınırlarına olan mesafeleri, şematik
olarak çizilmiş iki kesiti yer almaktadır.
2. Kat Planları
Binada bulunan ve farklı olan her katın planı çizilmektedir. Kat
planında yer alan bağımsız bölümlerin iç ölçüleri verilmekte, her
birinin kullanım amacı belirtmekte ve çoğunlukla da bağımsız alanları
boyutları belirlenirken söz konusu alanlarda boyutları belirlenirken
söz konusu alanlarda yer alması düşünülen hareketli ve sabit eşyalar
ölçekli olarak çizilmek suretiyle bağımsız bölümlerin kullanım
etkinliği hakkında bilgi verilmiş olmaktadır.
1. Yapının iç ve dış ölçüleri ölçülendirme kurallarına göre eksiksiz yazılır.
2. Yapı elemanlarının hepsi özel işaretleri ve gerekli ayrıntılarıyla belirlenir.
3. Plan ölçeği ve kuzey yönü belirtilir
4. planda bulunan bütün hacimler kullanılma amaçlarına göre isimlendirilir.
5. Hacimler ve (varsa) daireler numaralandırılır.
6. Normal ve düşük döşeme kaba ve ince kotları yazılır.
7. Hacimlerin döşeme tavan ve duvar kaplama çeşitleri yazılır.
8. Kesit yerleri belirtilir.
9. Tek katlı yapıların zemin katlarında çok katlı yapıların son kat
planlarında (şayet binada çatı varsa) saçak ve mahya kırılma hatları
belirtilir.
10. (Tesisat uç malzemeleri gibi) sabit elemanlar işlenir.
3. Görünüşler
Binanın bütün cephelerinin görünüşleri çizilerek kütlesi ve hatlarıyla
dışarıdan algılanış şekli ortaya konulmaktadır. Görünüş resimlerinde şu
bilgiler verilir.
1. Kapı ve pencere görünüşlerine, elemanın açılış yönü işlenir.
2. Sahanlık, kapı, pencere, saçak, çatı ve benzeri yerlerin kotları yazılır.
3. Yağmur oluğu ve borusu varsa dilatasyon derzleri gösterilir.
4. Çatı eğimi yazılır. Bacanın çatıdaki yeri ve kotu belirtilir.
5. Cephenin kaplama gereci yazılır.
4. Kesitler
Kesitler, yapıyla ilgili düşey ölçülendirmeleri yapabilmek yapı sistemi
ve yapı elemanları hakkında daha ayrıntılı bilgi vermek amacıyla
çizilirler. Binanın en iki kesiti çizilerek kat yükseklikleri ve toplam
yapı yüksekliği verilmektedir. Kesit resimlerin kusursuz olması için
aşağıda açıklanana hususları kapsamaları gerekir.
1. Normal döşeme, düşük döşeme, sahanlık, çatı ve gerekli yerlerin kotları ve bazı kısımların ayrıca ince kotları belirtilir.
2. Kat yükseklikleri, kapı, pencere, perapet, korkuluk, asma tavan ve benzeri kısımların ölçüleri yazılır.
3. Yapı elemanları gerektiği şekilde belirtilir.
4. Büyük yapılarda kesitleri kolayca anlaşılır hale getirmek için oda isimleri yazılır.
5. Çatının genel şekli, eğimi, bacaların çatı çıkışları belirtilir.
6. Döşemede kullanılan kaplama gereçleri ve gerekli ölçüleri yazılır.
7. Kesit resmin altına, hangi kesme düzlemine göre alındığı (A – B, I – I,
a – b, vb.) yazılır.
5. Dış ve İç Perspektif
Binanın dış görünüşü ve iç
mekanlarının özelliği olan bölümlerini daha iyi anlatabilmek için
gerekli görülürse projede yeteri kadar perspektif çizime yer
verilmektedir.
6.Maket
Cephelerde, kapı veya pencerelerde vs. elemanlar ile ilgili herhangi
bir ayrıntı vermeden sadece bina kütlesi yada kütlelerin parsel içinde
ki yeri ve konumu hakkında bilgi verilen makete kütle maketi
denilmektedir. Maket, yapının dıştan algılanışı ve zeminle ilişkisini
somutlaştırmada önemli bir araç olmaktadır. Özelliği bulunan binaların
ön projeleriyle kütle maketleri de mutlaka yapılmaktadır. Ancak arsası
engebeli olan sıradan binaların ön projeleri aşamasında da arsanın
topografik yapısı ile binanın zemine uygulanışını gösteren kütle
maketinin yapılması, uygulama projesinin hazırlanması ve yapının
aplikasyonu aşamasında oldukça yararlar sağlanmaktadır.
d) Kesin Proje
Ön Proje, üzerinde yapılan değerlendirme çalışmaları sonuçlanıp,
uygulanmasına karar verildikten sonra önerilen değişiklikler de dikkate
alınarak ve daha çok ayrıntı içerecek şekilde çizilmektedir. Proje
çiziminde bu aşamaya kesin proje denilmektedir. Yapının uygulama
projesinin hazırlanmasının zaman alacağı, uygulama projesi hazırlanması
sürerken inşaatın başlatılıp bazı imalatların yapılmasının mümkün
olduğu durumlarda kesin projedeki bilgilerden yararlanılmaktadır.
Ayrıca, kesin proje aşamasında çalışmalar, mimar ile mühendislerin
işbirliği ile yürütülmektedir. Böylece mimari projede öngörülen ve
farklı mühendislik alanların ilgilendiren imalat ve donanımların
uygulanabilirliği gözden geçirilerek, varsa değişiklik önerilerinin
uygulama projesine yansıtılması sağlanmaktadır. Dolayısıyla, kesin
proje, ön projede ortaya konan çözümlerin daha da somutlaştırılmasına,
gözden kaçan bazı yetersizliklerin giderilmesine olanak sağlamaktadır.
Kesin proje, durum planı, kat planları, görünüşler ve kesit
paftalarından oluşmaktadır. Genellikle 1/100 ölçeğinde çizilmektedir.
Ancak, halen uygulamada özelliği olan yapıların projeleri dışında,
kesin proje uygulamasına sık rastlanılmamaktadır.
e. Uygulama (Tatbikat) Projesi
Uygulama projesi, proje çalışmasının son aşamasıdır.
Dolayısıyla uygulama projesinde, inşa edilecek yapı ile ilgili her
türlü ayrıntının, uygulama projesine işlenmesi gerekmektedir. Yazılan
her rakam ve çizilen her çizgi kesinlik ifade eder. Bu aşamada, yapı
ile ilgili beklentilerin eksik ya da yanlış anlamaya olanak vermeyecek
şekilde projeye yansıtılmış olması, imalatın denetlenmesine olanak
sağlamakta ve işin tarafları arasında çıkabilecek anlaşmazlıkları en
aza indirmektedir. Uygulama projesi, resmi işlemlerde ruhsat projesi
olarak işlem görür. Bu projelerin ölçeği 1:50 olur. Bazen büyük
projelerin uygulama projesi 1:100 de olabilir. Uygulama projesinde yer
alan paftaların aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür.
1. Durum (Vaziyet) Planı :
Yapının arsa içindeki durumu ve arsa çevre ile ilişkisi hakkında genel
bilgi vermek amacıyla çizilen plandır. Durum planında şu hususlar
belirtilir.
1. Yapı kitlesi, plan görünüşü veya perspektif olarak çizilir iç ayrıntı gösterilmez ve kitle istenirse taranır.
2. Yapı giriş yeri, arsa içindeki giriş yolu, garaj yolu, diğer gezinti yolları gösterilir.
3. Garaj, bahçıvan veya kapıcı evi, kömürlük gibi tamamlayıcı yapılar varsa çizilir.
4. Kuyu, sarnıç, fosseptik çukuru gibi yer altı yapıları, arsada mevcut olan ağaçlar gösterilir.
5. Arsa köşeleri ve gerekli diğer yerlerin kotların (nivoları) kabul edilen sıfır kotuna göre kotlandırılır.
6. Yapı birden çok bloklar halinde ise her yapı bloğunun ismi veya işareti kendi bloğu üzerinde veya yanına yazılır.
7. Arsanın parsel numarası, komşu parsel numaralarıyla beraber gösterilir.
8. Yapının komşu arsalara ve yola olan ölçüsü, yapının kitle ölçüsü, arsa dışındaki yolun adı ve genişliği yazılır.
9. Komşu yapılar kendi arsalarında gösterilip, kaç katı oldukları belirtilir.
10. Yapı kitlesi üzerinde kesit yerleri gösterilip, plan dışında kalmak
üzere iki kesiti çizilir. Kesitlerde yapı katlarının ve arazi ile
kesiştiği yerlerin kotları yazılır.
11. Yapının kuzey yönü işaretlenir.
12. Çizim ile gösterilenlerden başka, vaziyet planında, paftanın uygun
yerine yapılacak tablolar yardımıyla yapı ile ilgili (kat alanı, yapı
toplam alanı, yapı cinsi, yapı bedeli, meslek odalarınca istenen
bilgiler, yapı kadastro kayıtları vb.) bilgiler verilir.
Durum planı ölçeği genellikle 1:500 olur. Ancak proje büyüklüğüne göre 1:1000, 1:2000 ölçeklide olabilir.
2. Kaba Yapı Paftaları :
Bu çizimler, kat planları, görünüşler ve kesitlerden oluşmaktadır. Genellikle 1/50 ölçeğinde çizilmektedir.
Kat planlarında, binanın farklı olan her katının planı çizilerek,
iç mekanlarının boyutları, kullanım amaçları, kapı ve pencerelerinin
yeri ve ölçüleri, duvar kalınlıkları, zemin kodları, tesisat ve
malzemelerin yeri ve bağımsız bölüm kodları verilmektedir.
Binanın tüm cephelerinin görünüşleri çizilerek, her görünüşte,
cephe kaplamasının çeşidi, kapı ve pencere doğramalarının şekli,
pencere kanatlarının açılış yönü belirtilmektedir.
Birisi merdivenlerden geçmek koşuluyla en az iki düşey kesit
çizilerek, yapının taşıyıcı sistemi, döşeme ve kat yükseklikleri, kapı,
pencere, lento yükseklikleri, kaba ve ince yapı kodları, yalıtım, ön
görülen elemanlarda yalıtımın türü, merdiven elemanları ve gerekli
ölçüleri ayrıntılı olarak verilmektedir.
3. Sistem Kesiti:
Sistem kesiti, kaba yapıdan detaya geçiş paftasıdır. Genellikle
1/25 ölçeğinde çizilen sistem kesiti, binanın temelinden çatısına kadar
taşıyıcı elemanların teşkilini ve bunların tamamlayıcı yapı elemanları
ile birleşim noktaları ön plana çıkarmak bakımından oldukça yararlı bir
proje bölümüdür. Gerekli görülmesi halinde birden fazla sayıda sistem
kesiti çizilmektedir. Sistem kesiti üzerinde, daha ayrıntılı
açıklanması gereken yerler işaretlenip ilgili detayın bulunduğu
paftanın kodu yazılarak iki pafta arasında bilgi akışı sağlanmaktadır.
4. Yer (Mahal) Listesi:
Planda (numaralanan) hacimlerin döşeme, duvar, tavan, kapı,
pencere, merdiven gibi elemanların hangi malzeme ile yapılacağı ve/veya
kaplanacağının açıklandığı listedir. Projenin diğer aşamalarında
yeterince açıklanmayan hususlar bu listede toplu olarak verilmekte,
böylece binanın, ince yapı elemanlarının teşkili konusunda mimarın
öngörüleri belirtilmiş olmaktadır. Yer listesinde, ince yapı
elemanlarının imalatı ile ilgili detayların verdiği pafta numarası da
verilerek iki pafta arasında organik bağ sağlanmış olmaktadır. Örneğin,
yer listesinde, son kat tavan döşemesi tanımlanırken “döşeme bet + ısı
ve su yalıtımı” denilmişse, bu açıklamanın sonunda, yalıtım detayının
pafta numarası (D.P. No: .....) şeklinde açıklanmaktadır.
5. Detaylar:
Detay çizimlerinde, daha önceki paftalarda yeterince açıklanamayan
yapı elemanı ve bileşenlerin teşkilinde kullanılan üretim teknolojisi
ve malzeme niteliği tanımlanmaktadır. Bir bina projesinde hangi
detayların çizileceği, yapının özelliğine ve konfor düzeyine göre
değişmektedir. Ancak sıradan bir bina projesinde bile, kapı ve pencere
doğramaları, döşeme, duvar ve tavan kaplamaları, küpeşte ve korkuluk
teşkili, döşeme, duvar ve çatıda uygulanacak her türlü yalıtım ile
ilgili detaylar yer almaktadır. Detay ölçeği 1/25, 1/20, 1/10, 1/5, ½
veya 1/1 olabilmektedir. Örneğin, kapı ve pencerelerin görünüş ve
yeterli sayıda kesiti 1/20 çizildikten sonra, kesitler üzerinde
işaretlenen nokta detaylar ½ veya 1/1 ölçeğinde çizilmektedir.
Detay çizimleri, uygulama aşamasında yararlanabilecek son müracaat
belgeleri olduğundan, detaylarda açıklanmamış ya da tereddüte neden
olacak hususların kalmaması gerekmektedir. Ayrıca, detay çizimlerinde,
yapılacak imalatta kullanılması ön görülen malzeme ve işçilikler ile
ilgili kapsamlı tanımlar yapmak yerine, söz konusu açıklamanın
yapıldığı teknik şartnameye atıfta bulunmak hem pratik hem de proje ile
teknik şartname arasında organik bağın kurulmasına olanak sağlamaktadır.
f. Taşıyıcı Sistem Projesi:
İnşaat mühendisi tarafından hazırlanmaktadır. Şekli ve boyutları
mimari projede belirlenmiş olan yapının, yeterince sağlam olarak inşa
edilip kullanılabilmesi için, taşıyıcı elemanların hangi malzeme ile
hangi kesit ölçüsü ile yapılaması gerektiği belirlenmekte ve bu
tespitler proje haline getirilmektedir.
Mimari proje öngörüleri, ekonomik faktörler ve yapının inşa
edileceği zeminin özelliklerinden kaynaklanan etkenler göz önünde
tutularak, bina, yığına ve karkas tarzında ve ahşap, çelik, beton veya
betonarme elemanlarla ya da karma (kombine) olarak yapılabilmektedir.
Proje çalışmasına başlama aşamasında, inşaat mühendisi tarafından, önce, aşağıda belirtilen bilgi ve belgeler sağlanmaktadır;
• Yapının inşaat tarzı, boyutları ve kullanım amacı,
• Yapının inşa edileceği arsanın zemin emniyet gerilmesi raporu,
• Rüzgar ve kar yükünün hesabında özellikle dikkate alınması gereken faktörler,
• Yörenin deprem riski ve deprem yönetmeliğinin öngördüğü hesap koşulları.
Sağlanan bu bilgiler ve belgeler göz önünde tutularak yapının taşıyıcı
sistemi tasarlanmakta ve yapılan statik hesapların sonuçlarına göre de
söz konusu taşıyıcı elemanlar boyutlandırılmaktadır. Sonra da, taşıyıcı
sistemi teşkil eden temel kolon, kiriş yada duvar, döşeme (varsa) çatı
ve merdiven vb. elemanlar inşa edilmelerine olanak verecek gerekli
ayrıntıları içerecek şekilde projelendirilmektedir.
Taşıyıcı eleman boyutlarının belirlenmesi amacıyla yapılan statik
hesaplar, projenin bir eki olarak, proje ile birlikte işlem
göreceğinden, kolayca izlenip denetlenmelerine olanak verecek bir
doküman şeklinde sunulmaktadır.
Taşıyıcı sistem projelerinde yer alacak paftalar, binanın inşaat
tarzına göre değişmektedir. Örneğin, betonarme karkas tarzında inşa
edilecek bir binanın taşıyıcı sistem projesinde aşağıdaki paftalar yer
almaktadır.
1. Temel Planı:
Temel planı, 1/50 ölçeğinde çizilerek, binanın temel sisteminin
plan görünüşü, kolon yerleri, temel yada sömelin boyutları, aks
aralıkları ve en az iki yönden alınmış kesitte temel elemanlarının
yükseklikleri verilmekte, birbirinden farklı olan her temel elemanın
1/20 ölçeğinde detayları çizilerek kullanılması öngörülen donatıların,
çapı, kıvrım ve kanca boyları ile toplam boyları, aralığı yada sayısı;
filiz donatısının boyu, etriyelerin açınımı, kıvrılma boyları ve toplam
boyları verilmektedir.
2. Kolon Aplikasyonu:
Bu paftada, kolonların aks aralıkları, kesit ölçüleri verilmekte,
kullanılması öngörülen boyuna donatımın çapı ve sayısı, etriye çapı;
aynı paftada ekinde ayrıca boyuna donatıların filiz boyu ve toplam
boyu, etriye aralıkları, etriye açınımları ve toplam boyları, varsa
etriye sıkıştırma bölgelerinin yeri ve sıklaştırma aralığı şematik
çizim üzerinde gösterilmekte; donatı ya da kesit ölçüsü bakımından aynı
olan kolonlara aynı tanım numarası verilerek (S1, S2 ..... şeklinde)
kotlandırılmaktadır. Genellikle, kolon kesit ölçüleri 1/20, aks
aralıkları 1/50 ölçeğinde çizilerek, donatıların ayrıntılı olarak
gösterilmesine olanak sağlamaktadır.
3. Döşeme Kalıp Planı:
Birbirinden farklı her döşemenin planı görüşünü 1/50 ölçeğinde
çizilmektedir. Planda, döşeme ölçüleri ve kodları verilmekte; kirişler
ve üzerinde kesit ölçüleri gösterilmekte; duman, havalandırma bacaları
ve ışıklık gibi döşemede bırakılması gereken her türlü boşluğun
boyutları ve yeri belirtilmekte en az iki yönden alınan kesit üzerinde
döşeme ve kiriş yükseklikleri verilmektedir. Ayrıca, plak döşemeler
(D), dişlinervürlü-döşemeler (N), kirişler (K) harfleri ile sembolize
edilerek tanımlanmaktadır. Kalıp planları, döşemenin teşkilinde
uygulanacak kalıp içi ölçülerini vermek ve beton içerisinde bırakılacak
boşluklar için kalıp aşamasında gerekli önlemleri alarak ileride ek
işlerim çıkmasını önlemektedir.
4. Döşeme Teçhizat Planları:
Farklı her döşemenin planı, kalıp planına benzer şekilde
çizilmekte, ancak kalıp planından farklı olarak, baca ve benzer
boşluklar gösterilmeyip, döşemelerde kullanılması öngörülen donatının
çapı, aralığı, büküm mesafeleri kanca boyları ve toplam boyları
ayrıntılı olarak verilmektedir. Uygulamada, zaman kazanmak
düşüncesiyle, farklı her kat için bir plan çizerek, kalıp ve teçhizat
planlarındaki bilgilerin hepsi aynı plan üzerinde gösterilmektedir.
Ancak, fazla bilginin işlenmesi nedeniyle oldukça karmaşık hal alan
plandaki kalıp hataları ya da döşemede bırakılacak boşlukların
unutulması gibi durumlar, inşaat aşamasında çok fazla zaman kaybına ve
sıkıntılara neden olabilmektedir.
5. Kiriş Detayları:
Kalıp planında adlandırılması yapılmış olan her farklı kirişin
detay paftasında, 1/20 ölçeğinde boy ve yeteri sayıda en kesitleri
çizilmektedir. Kesitlerde kirişlerin mesnet açıklığı, kesit ölçüsü
verilmekte, kullanılması öngörülen donatılar, kesitlerde ve kesit ve
kesit altı açınımlarındaki çapı, sayısı, büyük ve toplam boyu verilerek
açıklanmalıdır. Etriye aralıkları, varsa, sıklaştırma mesafeleri ayrıca
verilmektedir.
Betonarme projelerinde en çok kullanılan donatıların noksanlık,
kullanılan donatıların, büküm boyu, sayısı ya da aralıklarının
belirtilmesi ile ilgili olmaktadır. Örneğin, B.A. projelerinin pek
çoğunda, nervür kirişlerinde konacak (çiroz) etriyelerinin büküm şekli
ve boyutları verilmemekte, kolon donatılarının filiz boyları ve toplam
boyları, etriye sıklaştırılmasını başlama mesafeleri ve sıklaştırma
aralığı, kolon kiriş noktalarından etriye yerleştirimi
gösterilmemektedir. Benzer şekilde, döşeme donatılarında, donatı sayısı
ve ilk donatının mesnettin neresine konulacağının belirtileceği yerde,
donatı aralıklarının yazılmasıyla yetinilmektedir. Projenin
hazırlanması aşamasında küçük bir gayretle giderilebilecek olan bu
eksikler, inşaat aşamasında, demirci ustasının hesap yapmasına ve zaman
zaman donatı yeri ve sayısı ile ilgili inisiyatif kullanmasına neden
olmaktadır. Ayrıca, projede verilmeyen bir bilginin, uygulama düzeyini
denetlemek kolay ya da mümkün olmamaktadır.
g. Tesisat Projeleri:
Binanın kullanımını sağlayan donanımın inşa edilmesi amacıyla
hazırlanan projeler, genel olarak “tesisat projeleri” olarak
adlandırılmaktadır. Ancak, proje hazırlanmasında görev alan teknik
elemanların niteliğine göre tesisat projeleri, makine ve elektrik grubu
projeler olarak iki grupta toplanmaktadır.
Makine grubu projeler, makine mühendislerince hazırlanmaktadır.
Bir bina inşaatı için bu gruptan hangi projelerin yer alacağı,
üretilecek yapıda öngörülen konfor şartlarına ve yapının özelliğine
göre değişmektedir. Ancak, bu grupta sayılabilecek tesisat projelerini
aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür.
• Temiz ve pis su tesisatı projesi
• Isıtma tesisatı projesi
• Sıcak su tesisatı projesi
• Soğutma tesisatı projesi
• İklimlendirme tesisatı projesi
• Asansör projesi
Şüphesiz binanın özelliğine göre, bazı tesisatlar bir projede
birleştirilmektedir. Örneğin ısıtma ve soğutmanın klima ile sağlanacağı
ön görülen bir binada, ısıtma ve soğutma tesisatı aynı projede çözülmüş
olmaktadır. Bu projelerin hazırlanmasında kullanılan hesaplamalarda
proje eki kabul edilerek projeyle birlikte sunulmaktadır. Bu projelerin
hazırlayacak makine mühendislerin, başka, imar yönetmeliği olmak üzere
asansör yönetmeliği, yakıt üretiminde ekonomi sağlanması ve hava
kirliliği yönetmeliği hava kalitesinin korunması yönetmeliği, ilgili
standartlar ve dokümanlar inceleyerek ön hazırlık yapması
gerekmektedir.
Elektrik grubu tesisat projeleri ise elektrik mühendislerince
hazırlanmaktadır. Binanın özelliğine göre hazırlanacak elektrik
tesisatı projelerinin niteliği,ü kapsamı ve çeşidi değişmektedir.
Binada kullanılan elektrik araçlarının akım gücü, bu konuda önemli olan
belirleyici olmaktadır. Sonuçta, elektrik kullanımı gerektiren tüm
hizmet şekilleri için (aydınlatma, haberleşme, vb. ) tesisat projeleri,
gerekli olması halinde trafo ve paratoner projeleri hazırlanmaktadır.
Ayrıca binada özel cihazların veya donanımın kullanılmasını
gerektiren(güvenlik,haberleşme gibi bina otomasyonu kapsamında yer
alan)hizmetler söz konusu olduğunda,elektronik ve elektrik
mühendislerinin müşterek hazırlayacakları projeler olabilmektedir.
Tesisat projelerinin eksiksiz olabilmesi için,inşa edilecek
yapıda,yapıyı kullanmak ve konfor sağlamak amacına yönelik hangi
donanımların yer alacağının eksiksiz olarak belirlenmesi
gerekmektedir.Bu işin de yapı sahibinin projeye başlama aşamasında yapı
ile ilgili istek listesini hazırlaması sırasında yapılması
gerekmektedir.Bu konudaki ihmaller,inşaat aşamasında veya bina
bittikten sonra .eşitli problemlere ve ek harcamalara neden
olmaktadır.Örneğin,binada kablolu televizyon hizmetinden
yararlanılacağının belirtilmesi halinde,projesi hazırlanıp gerekli
kablolar sıva altında ve uygun yerlere konulabilecekken,aynı iş bina
bittikten sonra yapıldığında,pek çok yerler kırılıp delinmekte ve
kablolar sıva üzerinden çekilmek zorunda kalınmaktadır.Veya binada
kullanımı söz konusu elektrik araçları,proje aşamasında tam olarak
belirlenmesi halinde,kullanılan sıva altı veya sıva üstü
tesisat.gerekli elektrik akımı için yeterli olmamakta ve tesisatı
yenilemek için ek harcamalar gerekmekte ve cihazlarda arızalara neden
olmaktadır.Benzer şekilde,binada sıcak su temini için şofben ve güneş
enerjisi tesisatının birlikte düşünülmekte olduğu önceden
belirtilmediğinden ,bina kullanılmaya başlandığında sisteme şofbeni
yerleştirmek,şofbenin yeri,baca bağlantısı vs. konularda sorunlar
çıkmakta,sıhhi ve estetik olmayan çözümlere yönelinmektedir.
h.Yalıtım projesi:
İnsanların biyolojik yapısını olumsu etkileyen faktörlerden korunmuş
mekanların sağladığı rahatlığa”biyolojik konfor”denilmektedir.Yaşanılan
mekanların,olması gerekenden farklı düzeyde sıcak yada soğuk,rutubetli
ve gürültülü olması,söz konusu ortaların biyolojik konforunu
düşürmektedir.Konfor düzeyini olumsuz etkileyen faktörlerden korunmak
amacıyla binaların sistem ve bileşenlerinde alınan önlemlere
yalıtım(izolasyon,tecrit)denilmektedir.Gerekli yalıtımların yapılmadığı
binalar,yapının çabuk yıpranmasına,ısıtma ve soğutma enerjisi israfına
,çevre kirlenmesine neden olmaları yanında,onları kullanan insanların
beden ve ruh sağlığını da olumsuz etkilemektedirler.Bu nedenle,gelişmiş
ülkelerde ,yalıtım,yapı üretiminin ayrılmaz parçası kabul
edilmekte,gerekli yalıtımlar proje hazırlanmasının ilk aşamalarında
tasarlanmaktadır.
Ülkemizde,binalarda gerekli yalıtım önlemlerinin alınmaması,oldukça
önemli boyutlarda kaynak israfına neden olmaktadır.Örneğin,bugün
için,binaların döşeme,çatın duvar ve pencerelerinde yalıtım yapılması
,ısıtma ve soğutma sistemlerinde otomatik kontrol uygulanması gibi
sıradan önlemlerle ,ısıtma ve soğutma enerjisinden %40 tasarruf
sağlanabileceği hesaplanmaktadır.Bu basit önlemlerin alınmamış olması
bile,her yıl yüz binlerce trilyon TL.değerinde enerjinin israf
edilmesine ve bununla birlikte çevre kirliliğine,enerji kaynaklarının
tükenmesi ve insan sağlığının bozulmasına da neden olmaktadır.
Halen Türkiye’de 30.10.1981 tarih ve 17499 sayılı Resmi Gazetede
yayınlanmış yönetmelik gereğince ,binalarda ısı yalıtımı uygulaması
zorunluluğu bulunmaktadır.Bu nedenle binalarda temel ruhsatı
alınabilmesi için,ilgili belediyeye,diğer projelerle birlikte ısı
yalıtım projesinin de sunulması gerekmektedir.Isı yalıtım projesi
,makine mühendislerince hazırlanmaktadır.Projesi yapılan binaların iç
mekanlarında bulunan pencere alanları yapı elemanlarının teşkili
Bayındırlık ve İskan Bakanlığınca yayınlanmış bulunan (04.01.1983 tarih
ve R.G.No:17918 )genelgesi ekinde seçenekler uyuyorsa ,ayrıca ısı
yalıtım projesi hazırlamak yerine,”Isı Yalıtım Raporunun düzenlenmesi
yeterli olmaktadır.Aksi halde ayrıca ısı yalıtım projesi hazırlamak
gerekmektedir.
Isı yalıtım hesaplarının TS.825’e uygun olması gerektiği,yukarıdaki adı
geçen yönetmelikte belirtilmiştir.Ayrıca projenin hazırlanmasında
kullanılan hesap yöntemi ve sonuçlarının bulunduğu dokümanlar da,proje
eki sayıldığından,proje ile sunulacak şekilde düzenlenmektedir.
Bir yapıda ısı yalıtımı uygulanacaksa,bunun ,mimari projenin
hazırlanması aşamasında dikkate alınması gerekmektedir.Ancak bazı
boyutlandırmalar makine mühendisinin öngöreceği yalıtım malzemesi ve
yalıtım tarzı bilinmeden de yapılamaz.Örneğin dış duvarda ısı yalıtımı
uygulaması öngörülmüşse,yalıtım malzemesi duvarın dış yada iç tarafına
veya içerisine(sandviç)şeklinde konulabilir.Ayrıca ,yalıtım
malzemesinin kalınlığı ve cinsi de,mimari projenin hazırlanması
aşamasında üstlenen mimarın,daha ön proje aşamasında ,yalıtım projesi
hazırlayacak makine mühendisiyle işbirliği içinde olması gerekmektedir.
Çoğunlukla ısı yalıtım gereçleri,su ile temas ettiğinde yalıtkanlık
özelliklerini büyük ölçüde kaybetmektedirler.Bu nedenle ısı yalıtımları
sudan korumak gerekmektedir.Bu nedenle ısı yalıtımı uygulanırken,su ve
buhar yalıtımı ile ilgili temel ilkelerde gözönünde tutulmalıdır.Aksi
halde,ısı yalıtımının fayda sağlaması bir yana,kullanıldığı yerde
çeşitli sorunlara neden olmakta ve ayrıca yapılan harcamalarda boşa
gitmiş olmaktadır.Diğer önemli bir hususta ,yalıtım projesi hazırlayan
makine mühendisinin ,yalıtım detaylarını oluştururken ve kullanmayı
önereceği yalıtım malzemesini belirtirken ,söz konusu gerecin diğer
yapı gereçleri ile birlikte kullanımı ya da inşaatın gerçekleştirme
tekniğine uygunluğu konusunda mimar ve inşaat mühendisi ile birlikte
olmasının çok yönlü yararlar sağlayacağının bilinmesidir.Bazen
hazırlanan yalıtım detayları teorik olarak yeterli olmasına karşın,
uygulama aşamasında çeşitli güçlükler doğmakta ya da olması gerektiği
gibi uygulanamamaktadır.
Bir inşaatın teknik uygulama sorumlusu olan mimar veya inşaat
mühendisi, yapıdaki tüm imalatların projesine uygun yapılmasından
sorumlu olmaktadır. Bir yapıda öngörülmüş bulunan herhangi bir
yalıtımın uygulamam aşamasında çok dikkatli bir şekilde izlenerek,
işçilik hatalarına imkan verilmemesi gerekmektedir. Aksi halde, küçük
uygulama hataları, yalıtımın tümünü etkisiz hale getirebilmektedir.
Ancak, yalıtımın denetlenebilmesi, yalıtım malzemelerinin genel
özelliklerini genel hatlarıyla bilinmesiyle mümkün olmaktadır. Bu
nedenle, mimarlar ve inşaat mühendislerinin de, yapılarda uygulanmakta
olan yalıtımların, tasarım ve uygulamalarına yönelik temel bilgileri
ana hatlarıyla da olsa mutlaka öğrenmeleri gerekmektedir.
Ülkemizde binalarda ısı yalıtımı yapılması zorunlu olmakla birlikte, bu
zorunluluk maalesef istenilen düzeyde uygulamaya yansımamaktadır. Bunun
çeşitli nedenli bulunmakla birlikte, önemli nedenlerden birisi, yapı
sahibinin, yalıtım uygulaması nedeniyle yapı maliyetindeki küçük artışa
katlanmak istemeyişidir. Oysa, yalıtım uygulanması nedeniyle (yapılan)
ilk yatırım maliyeti, yapı kullanılmaya başlandıktan kısa bir süre
sonra geri kazanılmakta ve yalıtımın sağladığı çok yönlü faydalardan
yapının ömrü boyunca yararlanılmaktadır. Bu hususun yapı sahiplerine
anlatılması ve onların bu konuda ikna edilmesi sorumluluğu, yapı
üretimi içinde yer alan her teknik elemanın görevi olmaktadır.
i. Çevre Düzenleme Projesi (Peyzaj)
Mimarisi ve çevresi
bakımından özelliği bulunan binaların projelendirilmesi aşamasında,
bilinçli ve konunun uzmanı olan elemanlarca çevre düzenleme projesi
hazırlanmaktadır. Ruhsat alınması için bu projenin hazırlama
zorunluluğu bulunmamakla birlikte, kentlerin görüntüsünü güzelleştirmek
konusunda belediyelerin çabaları ve toplumun olumlu desteği, sıradan
binalarda bile çevre düzenleme projeleri hazırlanması eğilim
yaygınlaşmaktadır.
Çevre düzenleme projeleri, peyzaj mimarları tarafından
hazırlanmaktadır. Ancak, geniş bölgeyi kapsayan düzenlemelerde, şehir
planlamacıyla peyzaj mimarının zaman zaman işbirliği yapmaları,
oluşturulan çözümlerin daha tatmin edici olmasına katkı sağlanmaktadır.
j. Çevresel Etki Değerlendirilmesi (Ç.E.D.) Raporu
2872
sayılı Çevre Yasası ve ona dayalı olarak 23 Haziran 1997 tarih ve 23028
sayılı Resmi Gazetede yayınlanmış bulunan “Çevresel Etki
Değerlendirilmesi Yönetmeliği” gereğince, sanayi tesislerinin
projelendirme çalışmalarını başlamadan önce, söz konusu tesisin talep
edilen yere yapılması durumunda çevreye olan etkilerini belirlemek
amacıyla bir raporun büyüklüğü kadar sanayi tesisleri için, ÇED ön
raporu hazırlamakla yetinilmektedir. Ayrıca 1000 adet ve daha fazla
konut içeren projeler için de ÇED raporunun düzenlenmesi zorunluluğunu
bulunmaktadır. Hazırlanan ÇED raporunun sonucu olumlu olması halinde,
yapının inşaat projelerinin hazırlanmasına başlanılmaktadır.
Nerden
İş/Hobiler
Lakap
Cuma Kas. 13, 2009 2:17 am