Üreme Ve Gelişme

Konu: Üreme Ve Gelişme Salı Kas. 24, 2009 9:49 am

Üreme Ve Gelişme

Üreme: Canlıların nesillerini sürdürebilmeleri için aynı türden yeni
canlılar ortaya çıkarmasına üreme denir. Üreme eşeysiz ve eşeyli olmak
üzere iki şekilde gerçekleşir.

Eşeysiz Üreme: Bir canlının tek başına yeni bir birey dünyaya
getirmesine eşeysiz üreme denir. Eşeysiz üreme sonucunda oluşan yeni
bireyin tüm özellikleri ataları ile aynıdır.

Eşeysiz üreme aşağıdaki şekillerde gerçekleşir.

a) Bölünmeyle Üreme: Bir hücreli organizmalarda gören bir üreme
şeklidir. Bu üreme şeklinde canlı bölünerek iki yeni birey oluşturur.
Terliksi hayvan ve öglana gibi belli bir şekli olan canlılarda bölünme
enlemesine yada boylamasına gerçekleşirken, amip gibi belli bir şekli
olmayan canlılarda bölünme herhangi bir şekilde gerçekleşebilir.

b) Sporlanmayla Üreme: Genellikle mayoz bölünme ile oluşan sporlar,
değişik ortamlara uyum sağlayabilecek özelliklere sahip hücrelerdir.
Sporların değişik faktörlerle taşındıkları yerlerde gelişerek yeni
bireyler oluşturmalarına sporla üreme denir.

c) Tomurcuklanmayla Üreme: Canlının bir yerinden dışarıya doğru büyüyen
bir çıkıntının ana canlıyla ayını kalıtsal özelliklere sahip yeni bir
canlı oluşturmasına tomurcuklanmayla üreme denir.

d) Vegetatif Üreme: Canlıdan kopan bir parçanın gelişerek yeni bir
birey oluşturmasına vegetatif üreme denir. Yassı solucan ve deniz
yıldızı gibi bazı canlılarda görülür. Oluşan yeni bireyin tüm
özellikleri ana canlı ile aynıdır.

Eşeyli Üreme: Aynı türden eşeyi farklı iki canlının üreme hücrelerinin
birleşerek zigot oluşturması şeklinde gerçekleşen üreme çeşidine eşeyli
üreme adı verilir. Bu üreme çeşidinde oluşan birey hem anneden hem de
babadan kalıtsal özellikler aldığından oluşan yeni bireyin kalıtsal
özellikleri çeşitlilik sağlayabilir.

Eşeyli Üreme Çeşitleri:

İzogami: Boyut ve şekil bakımından eşit olan iki gametin birleşmesi
sonucu oluşan eşeyli üreme çeşidine izogami denir. Tatlı su alglerinde
görülen üreme çeşidi izogamidir.

Anizogami: Bu eşeyli üreme şeklinde yumurta hücresi de sperm hücreside
kamçılıdır fakat yumurta hücresi sperm hücresinden büyüktür. Bazı alg
ve mantarlarda görülür.

Oogami: İnsan ve diğer kompleks yapılı canlılarda görülen bu eşeyli
üreme şeklinde yumurta hücresi büyük, hareketsiz ve kamçısız, sperm
hücresi küçük ve kamçılıdır.

Konjugasyon: Yan yana gelen iki canlı arasında geçici bir stoplazmik köprü kurulur ve kurulan stoplazma köprüsü üzerinden DNA geçişi sağlanır. Bu eşeyli üreme şekli bakterilerde ve terliksi hayvanlarda görülür.

Partenogenez: Canlının dişi üreme hücresinde dölleme olmadan mitoz
bölünme ile yeni bir bireyin oluşmasına partenogenez üreme denir. Bu
üreme çeşidinde yumurta n krmozomlu ise oluşan yeni birey de n
kromozomludur. Bu üreme şekli arılarda, su pirelerinde, karıncalarda ve
bazı kelebeklerde görülür.

Hermafroditizm: Bazı canlılar erkek ve dişi üreme organına aynı anda
sahiptir. Bu tür canlılara "hermafrodit canlılar" denir. Hermafrodit
canlıların bazılarında dişi ve erkek üreme hücreleri aynı anda
oluşabilir bu canlılar kendini dölleme yeteneğine sahiptir. Bazı
hermafrodit canlılarda ise erkek ve dişi üreme hücreleri farklı
zamanlarda gelişir bu canlılar kendisini eşleyemez, üremek için başka
bir canlıya ihtiyaç duyarlar. Toprak solucanı ve istiridye gibi
canlılar hermafrodittir.

Metagenez: Bazı canlılarda eşeysiz üreme ile eşeyli üreme artarda
gerçekleşir. Bu üreme şekline metagenez üreme denir. Metagenez üreme
çiçeksiz bitkilerde ve sıtma mikrobunda gerçekleşir.

Bitkilerde Üreme

Çiçeksiz Bitkilerde Üreme: Çiçeksiz bitkilerde gerçekleşen üreme şekli metagenez (döl almaşı) üremedir.

Çiçekli Bitkilerde Üreme: Çiçekli bitkilerin üreme organı çiçektir.
Bazı çiçeklerde erkek ve dişi üreme organı bir arada bulunur bu tür
çiçeklere "tam çiçek" denir. Bazı çiçeklerde ise yalnızca bir üreme
organı vardır, bu çiçeklere ise "eksik çiçek" adı verilir.

Çiçeğin Yapısı: Çiçekler cezbedici renklerdeki taç yaprakları sayesinde
böceklerin ilgisini çekerek tozlaşmanın gerçekleşmesini sağlarlar.

Erkek Üreme Hücresi Oluşumu: Erkek üreme hücreleri (polenler) başçıkta
bulunan polen keseleri içindeki ana polen hücrelerinin mayoz bölünme
geçirmesi sonucunda oluşurlar.

Dişi Üreme Hücresi Oluşumu: Dişi üreme hücreleri (yumurtalar)
yumurtalıkta bulunan yumurta ana hücresinin mayoz ve mitoz bölünme
geçirmesi ile oluşur.

Tozlaşma Ve Döllenme: Çiçek polenlerinin erkek organ başçığından, dişi
organ tepeciğine taşınarak yumurta hücresini döllemesine tozlaşma denir.

Endosperm: Embriyoyu çimlenene kadar besleyen besin dokusuna endosperm
denir. Bitki türüne göre nişasta, protein ve yağ gibi maddeler içerir.

Kabuk: Embriyonun çimlenme yeteneğini kaybetmeden uzun süre kalabilmesi
için, embriyoyu olumsuz çevre şartlarına karşı koruma görevini üstlenen
kısma kabuk adı verilir.

Hayvanlarda Üreme:

Spermatogenez: Erkek canlının sperm ana hücrelerinden mayoz bölünme ile sperm hücresi üretilmesine spermatogenez adı verilir.

Oogenez: Dişi canlının yumurta ana hücrelerinden mayoz bölünme ile yumurta hücresi üretilmesine oogenez adı verilir.

Döllenme: Yumurta hücresinin çekirdeği ile sperm hücresinin
çekirdeğinin birleşerek zigot oluşturmasına döllenme denir. Döllenme iç
ve dış döllenme olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.

Dış Döllenme: Sperm ve yumurta hücrelerinin, erkek ve dişi vücudu
dışında birleşmesi olayına dış döllenme denir. Dış döllenme olayında
çok sayıda sperm ve yumurta hücresi oluşturulur, çünkü bu döllenme
şekli genelde su gibi serbest ortamlarda gerçekleşir ve bu tür
ortamlarda sperm ve yumurta hücresinin birbirini bulması çok zordur.
Ayrıca ortama bırakılan üreme hücrelerinin diğer canlılar tarafından
yenme ihtimalinin yüksek olması da üretilen üreme hücresinin çok
olmasının diğer bir nedenidir.

İç Döllenme: Sperm ve yumurta hücrelerinin dişi vücudunda birleşmesi
olayına iç döllenme denir. İç döllenmede döllenme olayı bir canlının
içinde gerçekleştiği için üreme hücreleri dış ortamın zararlı
etkilerinden korunmuş olur. Ayrıca canlı içinde üreme hücrelerinin
birleşme oranı yüksek olduğu için üretilen üreme hücresi sayısı da dış
döllemedekine göre oldukça azdır.

ÜREME(http://www.*********.com/isitir/ureme.htm)

Canlıların, soylarını devam ettirmek amacıyla kendilerine benzer yeni
bireyler meydana getirmesine üreme denir. Üreme işlevi canlının
gelişmişliğine bağlı olarak çeşitlilik gösterir. Fakat bütün canlılarda
genel hatlarıyla incelendiğinde eşeyli ve eşeysiz üreme olmak üzere iki
tip üreme görülür.

Eşeysiz üreme: Bir canlının kendi başına yeni bir birey meydana
getirmesidir. Oluşan bireyler ata bireyin tıpatıp aynısıdır. Yavru
gamet oluşturma gibi bir süreç olmaksızın oluştuğu için ata bireyin
genetik özelliklerinin aynısına sahiptir. Çeşitlenme olmadığı için
değişen çevre şartlarına uyumda güçlük çekilir. Bölünme, tomurcuklanma,
sporlanma ve vejetatif üreme gibi çeşitleri vardır.

Bölünme: Genelde monera (bakteri, mavi-yeşil algler) ile protista
(amip, öglena vs.) aleminde görülen üreme çeşididir. Bu alemlerin üyesi
olan tek hücreli canlılar mitoz benzeri bir bölünme gerçekleştirerek
iki yeni yavru oluştururlar. Bölünme bakterilerde olduğu gibi enine,
öglenada olduğu gibi boyuna yada amipte olduğu gibi herhangi bir
doğrultuda olabilir.

Tomurcuklanma: Bira mayası gibi bazı protistalarda ve mantarlarda
görülen üreme çeşididir. Üreme gerçekleşirken birey hücre çekirdeğini
eşler. Eşlenen çekirdeğin bir parçası ana hücrede kalırken diğeri hücre
zarında oluşan çıkıntı şeklindeki yapıya geçer. Tomurcuk denilen bu
yapı gelişerek yeni bireyi meydana getirir. Oluşan yavru bazen ana
bireye yapışık olarak kalır yada ayrılarak bağımsız olarak yaşayabilir.

Sporlanma: sporogoni de denilen bu üreme çeşidi monera, protista ve
mantarlar aleminin bazı üyelerinin yanı sıra kara yosunları ve eğrelti
otları gibi bazı bitki türlerinde de görülür. Tıpkı tomurcuk oluşumuna
benzeyen spor oluşumu farklı olarak daha sağlam bir zarla çevrilidir.
Sıcak, soğuk, kuraklık gibi olumsuz şartlardan etkilenmeyen bu yapılar
uygun ortam oluştuğunda gelişerek yeni bireyi meydan getirir. –50 oC
dereceye dayanabilen spor hücreleri çok uzun süre gelişmeden
bekleyebilir.

Kara yosunları ve eğrelti otların da oluşturulan sporlar haploid
kromozom taşırlar ve gametofit olarak adlandırılır. Gametofitlerin
üreme organlarında üreme hücreleri oluşturulur. Üreme hücrelerinin
döllenmesiyle de tekrar diploid bitki meydana gelir.

Vejetatif üreme: bazı canlılarda görülen vejetatif üreme; yeterli
büyüklükteki gelişmeye uygun parçaların eksiklerini tamamlayarak yeni
bir birey meydana getirmesidir. Deniz yıldızının kopan kolunun
tamamlanması ve kolun da gelişerek yeni bir denizyıldızını meydana
getirdiği gibi bir rejenerasyon, kavak ve söğüt gibi bitkilerde bir dal
parçasının toprağa dikilerek gelişmesinde olduğu gibi çelikle üreme,
çilek bitkisinde toprağın üzerinde gövdenin bir bölümünden kökün ve
sonrasında yeni bir çilek bitkisinin oluşmasında olduğu gibi sürünücü
gövde ile üreme, patates bitkisinin yumruları üzerindeki gözlerin
gelişerek yeni patates bitkisini oluşturduğu gözle üreme gibi çeşitleri
sayılabilir.

Eşeyli üreme: Kalıtsal olarak farklı iki hücrenin yada çekirdeklerinin
birleşerek yeni bir bireyi meydana getirdikleri üreme şeklidir.
Çoğunlukla gelişmiş canlılara özgü olan bu üreme şeklinde, anne ve baba
diye tanımlanan iki farklı ata vardır. Ata bireylerin mayoz bölünme
yoluyla gamet oluşturmalarından sonra döllenme ile oluşan birey ana
veya babaya tam olarak benzemez. Gametlerin oluşumu sırasında meydana
gelen mutasyonlar ve farklı iki gen dizilimine sahip hücrenin
birleşmesinden oluşan yeni varyasyon yavrularda çeşitliliğe yol açar.

İzogami: Şekil ve yapı bakımından birbirine benzer aynı büyüklükteki
gametlerin birleşmesiyle oluşan eşeyli üreme çeşididir. morfolojik
benzerlik gösteren gametlerin taşıdıkları genlerde fizyolojik
farlılıklar bulunur. Alg çeşitlerinden sporogyra, ulothrix ve
chlamydomanas izogami ile ürerler.

Heterogami: Farklı özelliklerdeki dişi ve erkek gametlerle yapılan
üreme şeklidir. Bazı alg türlerinde olduğu gibi gametler arasındaki
farklılık çok az ise anizogami, yada insan ve diğer omurgalı
hayvanlarda olduğu gibi gametler farklı morfolojik ve fizyolojik
yapılara sahip ise oogami olarak adlandırılır. Oogami’de yumurta büyük,
hareketsiz ve bol sitoplazmalı olmasına rağmen sperm oldukça küçük ve
hareketlidir.

Konjugasyon: Kavuşma anlamına gelen konjugasyon da aslında gamet
oluşturulmaz. Bakteri, paramesyum ve bazı su yosunlarında görülen
konjugasyon da yan yana gelen canlılar birbirlerine gen aktarımında
bulunurlar. Canlıların gen diziliminde değişiklik dolayısı ile de
çeşitlilik oluştuğu için eşeyli üreme olarak kabul edilir.

Partenogenez: Arılar, çalı çekirgeleri, karıncalar gibi eklem
bacaklılarda görülen partenogenetik üremede yumurta bazen döllenme
olmaksızın gelişerek yeni bir birey meydana getirir. Oluşan birey
erkektir ve haploid sayıda kromozom taşır. Normal üreme süreçlerinde
dişiler mayozla yumurtayı oluştururken erkekler mitoz benzeri bir
bölünme ile sperm oluşturur. Döllenme sonucu oluşan bireyler ise hep
dişidir. Arılarda oluşan dişiler bal özü ile beslenirse kraliçe, çiçek
tozu (polen) ile beslenirse işçi arı olur.

Hermafroditizm: Canlılarda normalde üreme organlarında sadece birisi
bulunur. Dolayısı ile de tek çeşit gamet üretir. Fakat salyangoz gibi
bazı hayvanlarla çiçekli bitkilerin çoğu her iki üreme organına da
sahiptir ve hem yumurta hem de sperm üretebilirler. Böyle canlılara
hermafrodit (erselik, çift cinsiyetli) denir. Erselik canlılar normalde
kendi kendilerini döllemez. Bir populasyon içerisinde bireylerin bir
kısmı erkek bir kısmı ise dişi rolünü üstlenir. Sonraki üreme döneminde
rollerini değişebilirler.

» büyüme ve gelişme
» ÜREME ve ÇEŞİTLERİ
» Çiçeklerde Tozlaşma - Çimlenme - Üreme