Su döngüsü erkenin korunumu
yasası gibi, yeryüzündeki su kaynaklarının artmaz veya eksilmezliğini
ifade eden bir terimdir. yeryüzündeki su kaynaklarını okyanuslar,
denizler, göller ve yer altı suları oluşturur. Dünya'daki su hareket
eder, biçim değiştirir, bitkiler ve hayvanlar tarafından kullanılır,
fakat gerçekte asla yok olmaz ve buna su döngüsü(hidroloji döngüsü)
denir.
Su Döngüsü
Su, yaşam kaynağıdır. Bütün canlıların ağırlıklarının önemli bir
kısmını su oluşturur. Yeryüzündeki su miktarının yaklaşık % 5’ i tatlı
sulardır. Güneş enerjisinin ısıtmasıyla, çeşitli kaynaklardan atmosfere
çıkan su buharı; yağmur, kar, dolu gibi yağış biçimleriyle yeniden yer
yüzüne döner. Bu suyun bir miktarı yer altı sularına karışırken, daha
büyük kısmı, göl ve deniz gibi kaynaklarda birikir. Su döngüsü de,
öteki tüm döngüler gibi süreklidir. Bitkiler terleme ile su döngüsüne
katılır. Yer yeryüzündeki bütün sular katılmaktadır. Söz gelimi,
denizlerden buharlaşan su, yağış olarak yer yüzüne dönmekte, bir kısmı
yüzeysel sularda birikip, bir kısmı da yer altı sularına
karışmaktadır.Yer altı sularının son toplanma yeri ise deniz ve
okyanuslardır. Burada toplanan sular, su döngüsüne devam eder ( uzun su
devri ). Deniz ve okyanuslardan buharlaşan suyun karalara geçmeden
tekrar yağmur, kar, dolu biçiminde deniz ve okyanuslara geçmesine ise
kısa su devri denir. Su Döngüsü
Su Döngüsü Nedir?
Bir sıvının kaynatılarak gaz haline geçmesine Buharlaşma
denir.atmosferle beraber yukarı doğru yükselir.Yükseldiğinde soğak
tabakaya rastlayıp yoğuşur.Yoğuşma sıcak ile soğuk maddenin birleşerek
küçük damlacıklar oluşur.Buna Yoğuşma denir.Küçük damlacıklar bulutta
bulunur.Dolduğu zaman yağmur yağar.Sonra o damlacıklar Güneşin
etkisiyle buharlaşıp atmosferle yukarı yükselir.Yükseldiğinde bulutta
yoğuşur.Tekrar küçük damlacıklar oluşur.Bunlarda yağmur damlalarıdır.Bu
olayın tekrarlanmasına Su Döngüsü denir
Su Döngüsü
Su, yaşam kaynağıdır. Bütün canlıların ağırlıklarının önemli bir kısmını su oluşturur.
Yeryüzündeki su miktarının yaklaşık % 5’ i tatlı sulardır.
Güneş enerjisinin ısıtmasıyla, çeşitli kaynaklardan atmosfere çıkan su
buharı; yağmur, kar, dolu gibi yağış biçimleriyle yeniden yer yüzüne
döner. Bu suyun bir miktarı yer altı sularına karışırken, daha büyük
kısmı, göl ve deniz gibi kaynaklarda birikir. Su döngüsü de, öteki tüm
döngüler gibi süreklidir. Bitkiler terleme ile su döngüsüne katılır.
Yer yeryüzündeki bütün sular katılmaktadır. Söz gelimi, denizlerden
buharlaşan su, yağış olarak yer yüzüne dönmekte, bir kısmı yüzeysel
sularda birikip, bir kısmı da yer altı sularına karışmaktadır.Yer altı
sularının son toplanma yeri ise deniz ve okyanuslardır. Burada toplanan
sular, su döngüsüne devam eder ( uzun su devri ). Deniz ve
okyanuslardan buharlaşan suyun karalara geçmeden tekrar yağmur, kar,
dolu biçiminde deniz ve okyanuslara geçmesine ise kısa su devri denir.
Bugün kullandýðýmýz suyun milyonlarca yýldýr dünyada bulunduðu ve
miktarýnýn çok fazla deðiþmediði doðrudur. Dünyada su hareket eder,
formu deðiþir, bitkiler ve hayvanlar tarafýndan kullanýlýr, fakat
gerçekte asla yok olmaz. Buna Hidrolojik Döngü (Su Döngüsü) denir.
Su döngüsünü oluþturan basamaklar
Bu döngüde suyun hareket etmesini saðlayan beþ deðiþik olay vardýr:
1- Yoðunlaþma (kondansasyon),
2- Yaðýþ (precipitation),
3- Topraða geçiþ (Infiltration) ve yeraltý sularýnýn oluþumu,
4- Yüzeyel akýntý (Runoff) ve yüzey sularý ile yeraltý sularýnýn oluþumu,
5- Buharlaþma (Evapotranspiration)
Su buharý yoðunlaþarak bulutlarý oluþturur, koþullar uygun olduðunda
yaðýþ meydana gelir. Yaðýþ þeklinde yeryüzüne düþen su, topraða sýzarak
yeraltý sularýna veya yüzeyel akýntý olarak okyanuslara, denizlere
karýþýr. Yüzey sularýnýn buharlaþmasýyla su atmosfere geri döner.
Yoðunlaþma: Suyun buhar formundan sývý formuna deðiþim sürecidir.
Havadaki su buharý konveksiyon yardýmýyla artar. Ilýk-nemli hava
yükselirken soðuk hava aþaðý doðru hareket eder. Ilýk hava yükseldikçe
sýcaklýðý azalýp enerjisini kaybettiðinden gaz halden sývý veya katý
(kar veya dolu) haline döner.
Yoðunlaþmayý buzdolabýndan soðuk bir su þiþesi aldýðýnýzda ve oda
ýsýsýnda býraktýðýnýzda þiþe yüzeyinde açýkça görebilir, su þiþesinin
oda ýsýsýnda nasýl “terlediðini” rahatlýkla izleyebilirsiniz.
Yaðýþ: Yaðmur, sulusepken kar, kar veya dolu olarak bulutlardan salýnan
sudur. Atmosferde yoðunlaþtýðý, atmosferik hava akýmýnda kalmasýnýn
zorlaþtýðý durumda su buharýndan sonra yaðýþ meydana gelir.
Topraða geçiþ: Dünya yüzeyine eriþen yaðýþlarýn bir kýsmý topraða sýzar (infiltrasyon) ve yeraltý sularýný meydana getirirler.
Topraða sýzan su miktarý, topraðýn eðimi, bitkilerin tipi ve miktarý,
topraðýn su ile doygun olup olmamasýna baðlý olarak deðiþir. Yüzeyde
büyük yarýklar, ****kler bulunmasý, topraða su geçiþini kolaylaþtýrýr.
Yüzeyel akýntý: Çok fazla yaðýþ olduðunda, toprak suya doyar ve suyun
fazlasýný alamaz. Kalan su topraðýn yüzeyinden akar (Runoff). Suyun
topraða emilemeyen kýsmý yüzey sularý olarak isimlendirilir. Yüzeyel
sular kar ve buzlarýn erimesiyle de oluþabilir.
Yüzey sularý çaylara, derelere ve nehirlere akar. Yüzey sularý daima
daha alçak noktalara doðru taþýnýr, dolayýsýyla okyanuslara karýþýr.
Yeraltý sularý: Dünya yüzeyine eriþen yaðýþlarýn bir kýsmý topraða
sýzar (infiltrasyon) ve yeraltý sularýný meydana getirir.Yeraltý
sularýnýn bir bölümü derinde kapalý bir su katmanýna ulaþýr ve
kullanýlabilmeleri için yeryüzüne özel bir yöntemle çýkarýlmalarý
gerekir.Yeraltý sularýnýn diðer bir bölümü ise basýnç etkisiyle üst
toprak katmanlarýna doðru hareket eder ve yeryüzüne ulaþýr. Bu sulara
kaynak suyu denir. Yeraltý suyu toprak katmanlarýndan geçerken temas
ettiði yüzeydeki mineral vb maddeleri de yapýsýna alýr. Bu maddeler
suyun yararlý bileþenlerini (demir, magnezyum vb) oluþturabileceði gibi
arsenik, nitrat, tarým ilacý kalýntýlarý gibi zehirli maddeler de
olabilir. Toprak sarsýntýlarý, yaðmur ve eriyen kar sularý, bu zehirli
maddelerin suya karýþma riskini artýrýr. Bu nedenle suyun bileþimindeki
deðiþikliklerin sürekli izlenmesi ve güvenli hale getirilmesi için
etkin filtrasyon yöntemleriyle arýndýrýlmasý gereklidir.
Buharlaþma: Bitkilerin nemlenmesiyle ve topraðýn buharlaþmasýyla oluþan
sudur. Evapotranspiration, atmosfere yeniden giren su buharýdýr.
Evapotranspiration, buhar olarak atmosfer içinde artmaya baþlayan su
moleküllerinin neden olduðu güneþ enerjisinin suyu ýsýttýðý durumda
oluþur.
Görüldüðü gibi, gereksinmemiz olan suyun bize ulaþmasý için birçok
oluþum gerçekleþmektedir. Ve bu oluþumlar daima iþ baþýndadýr. Uç
örneklerde ise döngü farklý þekillerde gerçekleþir. Örneðin, Antartika
donmuþ olduðundan buharlaþma oluþmaz (buzlar sublimation adý verilen
bir oluþumla doðrudan su buharýna dönüþür). Yine örneðin, Sahra Çölü
çok kurak olduðundan yaðýþ olmaz (su, yere düþmeden buharlaþma oluþur).
Ancak döngü hep sürer.
Ýþte bu nedenle her gün içtiðimiz su, dinozorlar dünyayý dolaþtýðýnda da ayný döngü içerisinde dünyamýzda dolaþmaktaydý.
Suyun dünyanın etrafında, içinde, üzerinde sürekli sıvı halden buhar ve
buza dönüşerek nasıl devrolduğuna aşina olabilirsiniz. Suyun devrini
tasavvur etmenin bir yolu, bir damla suyu yolunda hareket ederken takip
etmektir. Bu hikâyeye, dönüşümün herhangi bir yerinden başlayabiliriz.
Ancak başlamak için en iyi yer dünyanın suyunun büyük bir bölümü orada
olduğu için okyanustur. Eğer damlacık okyanusta kalmak isterse, denizin
üzerinde güneşleniyor olmalıydı. Güneşteki ısı onu buldu, ısıttı ve onu
su buharına dönüştürdü. O, minik damlacıklar halinde havaya yükseldi,
kuvvetli rüzgârlar onu kapana kadar ve onu yüzlerce mil yerden
yükseltene kadar gitti. Orada, ısınmış yeryüzünden gelen sıcak hava
akımları artık buhar olan damlacıkları daha da yükseklere çıkardı,
orada hava soğudu. Buhar soğuyunca tekrar sıvı oldu (sıkışma).
Yeterince soğuk olsaydı, minik buz kristallerine dönerdi. Buhar küçük
toz, duman ve tuz kristal parçacıklarının üzerinde sıkışır ve bulutun
bir parçasını oluşturur.
Bir zaman sonra damlamız diğer damlalarla daha büyük bir damla
oluşturmak için birleşti ve çökelti olarak dünyaya düştü. Dünyanın
yerçekimi onun yüzeye düşmesine yardım etti. Bir kez düşmeye başlayınca
su damlacıklarının gidecek birçok yeri vardır. Belki bir ağacın
yaprağına konar ki, bu durumda belki buharlaşır ve yeniden bulutlara
doğru yola çıkar. Eğer bir yaprağı ıskalarsa yine de gidecek birçok
yeri vardır. Damla, düz bir tarlada bir parça kurumuş tozun üzerine
inebilir. Bu durumda, yeraltı suyu olarak yolculuğuna başlamak üzere
yere batabilir. Damla, yeraltı suyu olarak aşağıya doğru yolculuğa
devam edecektir fakat yolculuk damla yerin üstüne tekrar yolunu bulana
kadar binlerce yıl alarak bitebilir. Sonra yine, yerden bir kuyu
kanalıyla damla pompalanır ve ürünlere sıkılır, orada ya buharlaşır,
yerden bir çaya akar ya da tekrar yeraltına gider. Ya da kuyu suyu bir
bebeğin biberonunda son bulur veya bir kedi veya köpeği yıkamak için
yollanır. Buralardan yeniden havaya döner. Kanalizasyonlardan nehirlere
gider ve sonunda okyanuslara varır ve yeniden yeraltına gider.
Ancak damlalarımız yeryüzü aşığı olabilir. Birçok çökelti dünya
yüzeyinde, yeryüzü sularının bir parçası olmak için kalır. Eğer damla
bir bir banliyö bölgesine düşerse, evinizin çatısına çarpabilir,
oluktan akabilir, araba yolunuzdan kaldırım kenarına akabilir. Bir
köpek ya da sincap onu kucaklamazsa kaldırım kenarından lağıma
gidebilir ve küçük bir çayda son bulur. Çayın büyük bir nehre akma
ihtimali büyüktür ve damla okyanusa doğru yolculuğuna tekrar başlar.
Hiç kimse karışmazsa, yolculuk hızlı olacaktır okyanusa veya
buharlaşmanın yer alacağı bir göle. Fakat, her şey için suya ihtiyacı
olan 250 milyondan fazla insanın olduğunu düşünürsek damlamızın
yakalanma ihtimalı yada denize ulaşmadan önce kullanılma ihtimali
yüksektir.
Yeryüzü sularının birçoğu sulama için kullanılır. Hatta daha fazlası
güç üretimi tarafından elektrik aletlerini soğutmak için kullanılır.
Oradan soğutma kulesine buharlaşma için gidebilir. Atmosfere su buharı
olarak çabuk bir yolculuktan bahsedin... Bu o işte. Ama belki bir şehir
su damlasını nehirden bir su deposuna pompalamıştır. Oradan size
tabaklarınızı yıkamada yardım eder, ateşle savaşmanıza, domatesleri
sulamanıza ya da sifonu çekmenize yarar. Belki yerel çelik fabrikası
damlayı kapar ya da damla şık bir restoranın yerlerini paspaslamaya
yarar. Olasılıklar sonsuzdur... Ama damlacık için fark etmez çünkü
eninde sonunda yine çevreye ulaşacaktır. Oradan tekrar dönüşümüne,
bulutlara girip çıkmaya devam eder. Bu kez belki de su bardağınızda son
bulur.
Nerden
İş/Hobiler
Lakap
Salı Kas. 24, 2009 10:23 am